برای برخی از سخنرانان، تصمیم‌گیری درباره موضوع سخنرانی و مسئله‌ای که قرار است حول آن به صحبت بپردازند گاهی مشکل می‌شود. شاید کمی عجیب برسد که سخنران در انتخاب موضوع هم سردرگم شود اما این چالش کاملا طبیعی و متداول است؛ چون در اکثر موارد از سخنرانان با توجه به زمینه کاری آن‌ها مثلا سیاست، حوزه اجتماعی، آموزشی و…دعوت می‌شود و انتخاب موضوع بحث را به خود او واگذار می‌کنند. این چالش با این سوال شروع می‌شود که دقیقا چه موضوعی برای یک سخنرانی پربار، پرمعنی، عمیق و حاوی اطلاعات مفید مناسب است. بعد از آن باید به دنبال ساختاربندی و پشتیبانی از ایده سخنرانی برای ماندگار کردن آن بود. چه بهتر که سخنران یکی از تیپ‌های رایج سخنرانی را به عنوان موضوع یا زمینه بحث انتخاب کند و سپس به توسعه آن با مخاطبان بپردازد.
انتخاب موضوع جایگاه ویژه‌ای در سخنرانی دارد و در صورتی که به آن توجه نشود عواقب سختی برای سخنران دارد که درست روی صحنه گریبان‌گیر او می‌شود؛ تا جایی که مجبور می‌شویم مسئولیت مدیریت سخنرانی در مورد یک موضوع خسته کننده را تا پایان بر عهده گیریم. قطعا هر تیپ سخنرانی را که برمیگزینیم، باید دارای چهار ویژگی اصلی باشد:
- علاقه و کشش برای آن بحث بین مخاطبان وجود داشته باشد
- سخنران اطلاعات کافی درباره بحث را داشته باشد
- سخنران احاطه کافی به شرایط بحث و چالش‌های آن داشته باشد
- موضوعی که برای سخنرانی انتخاب می‌شود با سطح علمی مخاطبان نیز تطایق داشته باشد و به عبارت دیگر با سطح دانش آن‌ها همخوانی داشته باشد
با توجه به این سه فاکتور، تیپ‌های رایج سخنرانی و راه‌های توسعه موضوع با مخاطبان را بررسی می‌کنیم.
بررسی تیپ‌های رایج در سخنرانی و توسعه موضوع آن
برای یک سخنرانی موفق، هر سه عامل مخاطب، سخنران و امکانات دست به دست هم داده و کم و کسری‌ها را پوشش می‌دهند. منظور از شرایط امکانات سالن از جمله ظرفیت، مدت زمان سخنرانی و لزوم زمانبندی آن توسط سخنران می‌باشد.
تیپ اول: سخنرانی‌های چندمنظوره
این دسته از سخنرانی‌ها، موضوعاتی مرتبط با objects یا اشیا دارند. اشیا نه به معنی هر آن چه که اطراف ما وجود دارد؛ بلکه به معنا مردم، موقعیت‌ها، مواردی که حضور فیزیکی ندارند نظیر تکنولوژی و دنیا مجازی و خلاصه مسائلی که به صورت چندمنظوره در یک سخنرانی بررسی می‌شوند.
در میان تیپ‌های رایج سخنرانی، این تیپ بیش از سایر تیپ‌ها به چشم می‌خورد. برخی از موضوعاتی که در این دسته قرار می‌گیرند و می‌توانید از آن‌ها الهام بگیرید عبارتند از:
- اختراعات نظیر کشف تلسکوپ برای اولین بار
- قرون وسطی و عوامل اثرگذار در شکل‌گیری این دوره
- کشف سلول
- تاریخچه به وجود آمدن تلفن همراه
- همه چیز درباره دره سیلیکون
- زندگینامه باراک اوباما
در هر موضوع سخنرانی صرفا نمی‌توان روی یک فاکتور تمرکز کرد. انسان‌ها بخش مهمی از یک موضوع را تشکیل می‌دهند و بنابراین نمی‌توان از ذکر آن‌ها اجتناب نمود. همه هدف یک سخنران از انتخاب سخنرانی چندمنظوره و موضوعات بالا را می‌توان در جند جمله زیر خلاصه کرد:
- عواملی که در کشف یک عنصر موثر در تاریخ نظیر تلسکوپ نقش داشته‌اند را به اطلاع مخاطب برسانیم
- عملکرد اوباما و قیاس آن با عملکرد سایر سیاستمردان آمریکا به خوبی روشن می‌شود
- مخاطب با تکامل اروپا از زمان قرون وسطی به بعد آشنا می‌شود
تیپ دوم: مردم
در این تیپ از سخنرانی، موضوع مورد نظر را با استفاده از اسامی و مردمانی که در سوژه ما تاثیرگذار بودند هدایت می‌کنیم. انسان‌های نامدار و موثر زیادی در تاریخ وجود داشتند که هر یک در شکل گیری بخشی از تاریخ به صورت خاص نقش داشته‌اند. روایت بخشی از زندگی آن‌ها، نقل قول‌ها در سخنرانی و ربط عملکرد آن‌ها به موضوع سوژه خوبی می‌شود و ما را از باقی ترفندها بی‌نیاز می‌سازد.
برخی از افراد نامدار در تاریخ که می‌توانیم برای هدایت سخنرانی از روند زندگی آن‌ها استفاده کنیم عبارتند از:
- دالایی لاما
فضانوردان
تزار نیکلاس دوم
ماتا هاری
کاترین بزرگ
ماهاتما گاندی
مادام کوری
آمادئوس موتزارت
ارسطو
دکتر حسابی
در بین تیپ‌های رایج سخنرانی، این تیپ کمی حساس‌تر است؛ چون هر لحظه ممکن است سخنرانی ما شکل یک بیوگرافی یا مرور زندگینامه افراد را به خود بگیرد؛ در حالی که باید به همان ساختار سخنرانی ادامه یابد.
برای جلب کافی توجه مخاطب لازم است به صورت همزمان به گذشته فرد، آینده، دستاوردها و تاثیرگذاری آن‌ها بپردازید.
تیپ سوم: رویدادها
رویداد می‌تواند هر چیز و هر حادثه‌ای باشد که در گوشه‌ای از زمان اتفاق افتاده است. به برخی از سورژه‌هایی که می‌توانند موضوع یک سخنرانی باشند و آن‌ها را روی بیلبوردها یا بنرهای سطح شهر ببینیم توجه کنید:
- مروری بر روند کشف و بازنگری بر تولید واکسن x
- مروری بر انقلاب صنعتی و دستاوردهای آن برای غرب
- نقدی بر نامزدهای اسکار امسال
- نقد و بررسی هنر و معماری اسلامی از دیدگاه تیتوس بورکهارت
یک رویداد جنبه‌های مختلفی برای تمرکز دارد. هنر یک سخنران کشف بخشی از رویداد است که می‌تواند روی منظور و مقصود ما صحه بگذارد. به نکات گلچین شده ما از یکی از رویدادهای جالب دنیا که احتمالا در یک سخنرانی تاثیرگذارتر واقع می‌شوند دقت کنید:
- مسابقات دو 1150 مایل در ده تا هفده روز و در حیات وحش برگزار می‌شود
- در این مسابقات بر خلاف انسان‌ها سگ‌ها برای به نمایش گذاشتن توانایی‌های بدنی خود شرکت می‌کنند
- یک سگ برای شرکت در این مسابقات باید حداقل 10 سال سن داشته باشد
تیپ چهارم: تئوری و مفاهیم
از تیپ‌های رایج سخنرانی، مفاهیم و مباحث غیرعملی نیز وجود دارند که شامل فرضیات و نظریات می‌شوند؛ مثلا:
- نژادپرستی در دنیا
- بیماری اوتیسم
- مفهوم کارما
- سلامتی در دنیا امروز
- برابری حقوق اجتماعی
- رویا آمریکایی در سیاست
در چنین مواردی سخنران به بررسی مفاهیمی می‌پردازد که برای توضیح آن‌ها هیچ ابزاری جز اشکال و گفتار ندارد. به زبان دیگر سخنران متکلم وحده می‌شود و گاه با تعامل و گاه بدون تعامل حاضران به تشریح یک موضوع خاص به صورت تئوری می‌پردازد. مثلا اگر قرار باشد سخنران درباره رویا آمریکایی صحبت کند به طور کلی ابتدا این مفهوم را به عنوان چیزهای ناشدنی و محال تعریف می‌کند و سپس از آن در مباحث دیگر کمک می‌گیرد.
تیپ پنجم: بررسی روند و فرآیندها
در برخی دیگر از سخنرانی‌ها هم هدف آشنا کردن مخاطبان با یک روند خاص است. مثلا:
- روند فرسایش خاک
- روند تقسیم سلولی
- فیزیوتراپی
- فوران آتشفشانی
- بازیافت کاغذ
- ارزیابی اعتبار مصرفی
- بورس تحصیلی
- توسعه بیماری آلزایمر
موانع توسعه موضوع سخنرانی برای مخاطبان
در توسعه یک سخنرانی و بسط دادن موضوع بحث، موانع زیادی پیش روی سخنران قرار دارند:
- مشکلات زبانی: گاهی ممکن است مخاطب زبانی که در سخنرانی استفاده می‌کند را نفهمد. مثلا معنا غذای طبیعی را به خوبی بداند اما با شنیدن عبارت “غذای ارگانیک” متحیر شود
- پیچیدگی موضوع برای تجسم مخاطب: گاهی سوژه سخنرانی آن قدر پر پیچ و خم می‌شود که تجسم و رویاپردازی آن برای مخاطب غیرممکن می‌شود؛ مثل چرخه گردش خون و مسیر آن. در چنین حالتی لازم است قبل از شروع توضیحات کلیاتی را به مخاطب ارائه دهیم و ذهن او را آماده‌سازی کنیم
- باورناپذیر بودن مطلب: گاهی موضوع سخنرانی به دلیل باورناپذیر بودن برای مخاطب قابل درک نیست. در چنین شرایطی سخنران می‌توان ابتدا به صورت ضمنی و تلویحی به تشریح موضوع بپردازد و سپس به صورت مستقیم آن را بررسی کند