شناخت استایل گوش دادن مخاطب ؛ فاکتوری که مسیر سخنرانی را تغییر میدهد
فقط برای چند لحظه هر فکر دیگری که در سرتان دارید را دور بریزید و یک بار به سخنرانیهایی که تا کنون رسمی یا غیررسمی داشتهاید فکر کنید. درباره خوب گوش دادن یا گوش دادن فعال چه چیزهایی میدانید؟ فکرش را کردهاید اگر فقط یک درصد مخاطبان ما شنوندگان خوب و فعالی بودند کار سخنرانی چه قدر برای یک سخنران ساده و شیرینتر میشد؟ ارسطو از 325 سال قبل از میلاد مسیح به عنوان سخنرانی خبره در نوشتههایش اذعان داشته است که استایل گوش دادن مخاطب است که به یک سخنران در طبقهبندی آنها کمک میکند.
به اعتقاد ارسطو سخنرانی به سه بخش اصلی تقسیم میشود و اساس این طبقهبندی را استایل گوش دادن مخاطب تعیین میکند. سخنران، موضوع سخنران و شنونده سخنرانی. از دیدگاه وی شنوده نقش قاضی یا تصمیمگیرنده را ایفا میکند که قادر است از روی حال، آینده و سابقه سخنرانی تصمیمگیری و قضاوت کند. جالب تر این که ارسطو مخاطبان را نیز با توجه به شیوه گوش فرا دادن به سخنرانی به سه دسته مهم تقسیم کرده است:
- دسته اول: افرادی که از سخنرانی برای تصمیمگیری درباره گذشته استفاده میکنند
- دسته دوم: افرادی که به دنبال تصمیمگیریهایی هستند که روی آینده اثر میگذارد
- دسته سوم: افرادی که بیتوجه به گذشته و آینده مهارتهای سخنران را ارزیابی میکنند
مخاطبان ما نیز در سخنرانیهایی که امروزه برگزار میشوند هرگز یکدست نبوده و نیستند. قطعا ناهمگنیهای بابت تفاوتهای مخاطب زن و مرد و تفاوتها فارغ از جنسیت به وجود میآید که از کنترل ما خارج است. مخاطبان از فرقههای مختلف با فرهنگ و زبان مختلف در سخنرانیها شرکت میکنند. اگر سخنرانی بینالمللی باشد حتی ممکن است مخاطبان خارجی زبان نیز داشته باشید که حضور آنها حساسیت سخنرانی را نسبت به حالت عادی دوچندان میکند.
بخش عمدهای از سوتفاهمها و سوبرداشتها در سخنرانی ناشی از تفاوت استایل گوش دادن مخاطب به سخنان سخنران است. در این مقاله خیلی تخصصیتر از گذشته به شناخت استایل گوش دادن مخاطب، فاکتوری که مسیر سخنرانی را تغییر میدهد میپردازیم.
بررسی انواع استایل گوش دادن مخاطب در سخنرانی
در طبقهبندی تیپهای رایج سخنرانی و افراد مختلف به لحاظ نحوه گوش دادن به سخنرانی، طیف مخاطبان از نظر واکنش، توجه آنها به محتوا، مردمگرایی و زمان طبقهبندی میشوند:
دسته اول: شنونده مردمگرا
این دسته از شنوندهها، مخاطبانی هستند که به سخنران علاقه بیشتری نشان میدهند. این دسته از مخاطبان به شدت روی سخنران تمرکز میکنند تا دقیقا متوجه شوند در سر او چه میگذرد و چه احساسی نسبت به سخنرانی دارد. نکته جالب درباره این شنوندگان، مرکز توجه آنها در سخنرانی است. استایل گوش دادن مخاطب در این دسته به گونهای است که روی کسی که در حال صحبت کردن است بیشتر تمرکز دارد تا موضوع مورد بحث.
فرض کنید به عنوان یک نوازنده در حال گفتگو و سخنرانی درباره موزیک عربی و ساختار و خواستگاه آن هستید. اگر احیانا احساس میکنید یکی از مخاطبان روی خود شما بیش از موضوعی که درباره آن صحبت میکنید تمرکز کرده است شک نکنید که با شنونده مردمگرایی رو به رو هستید که روی جزئیات رفتار شما حساس است.
این دسته از مخاطبان در سخنرانی توقعات متفاوتی هم دارند. مثلا شنونده مردمگرا توقع دارد شنیده شود و به سوالاتش تمام و کمال پاسخ داده شود. اگر هنرمندی در حال بررسی یک موضوع تخصصی در زمینه موسیقی باشد به جای فکر کردن به محتوا بحث سوالات زیر در ذهن او شکل میگیرد:
- چه طور معروف شده است؟
- چه زمینه تحصیلی و آکادمیکی برای ورود به این بازار مورد نیاز بوده است؟
- با وضعیت درآمد و شهرتی که از آن صحبت شده، این فرد تا کنون موفق بوده است یا نه؟
یا در صورتی که سخنرانی درباره معضلات زلزله و آثار و خرابیهای ناشی از آن صحبت میکند، شنونده مردمگرا قبل از هر چیز کنجکاو میشود بداند سخنران برای رفع این مشکلات چه قدمهایی برداشته است.
اگر استایل گوش دادن مخاطب خود را این چنین ارزیابی میکنید توجه کنید که پیام اصلی سخنرانی برای چنین شنوندهای، راز موفقیت، عملکرد و شخصیت خود سخنران است.
دسته دوم: شنونده محتواگرا
مخاطب محتواگرا همان کسی است که روی اصل مطلب و پیغام اصلی آن تمرکز دارد؛ نه چیز دیگر. به عنوان مثال اگر در حال ارائه درس یا کنفرانس در کلاس درس باشید، احتمالا مخاطبانی که به دنبال یادگیری علم از شما هستند مخاطبان محتواگرایی هستند که روی چیز دیگری تمرکز ندارند.
با توجه به این وضعیت، سخنرانی که با این مخاطبان رو به رو میشود مجبور است حقایق را به سادهترین و گاهی احمقانهترین (!) شکل ممکن بازگو کند. مثلا اگر بخواهد روی بخش کلیدی بحث تاکید کند باید حواسش را جمع کند مبادا مخاطب احساس کند از اغراقی که در ارائه مطالب وجود دارد فریب خورده است!
فرض کنید قرار است یک سخنرانی درباره وضعیت بچههای بیسرپرست آفریقا داشته باشید. اگر تنها درباره این موضوع صحبت کنید که 45 میلیون آفریقایی یتیم در این قاره وجود دارد، عملکرد شما ممکن است برای شنونده محتوانگر یا محتواگرا تبلیغاتی یا کلیشهای به نظر برسد. در عوض بهتر است دادههای به صورت توسعهیافته به مخاطبان انتقال داده شوند.
دسته سوم: مخاطب عملگرا
این دسته از مخاطبان پیوسته مایل هستند تمایلات سخنران را بشناسند تا این که زمان خود را صرف گوش دادن به سخنرانی کنند. همان طور که از نام این مخاطبان پیدا است، استایل گوش دادن مخاطب عملگرا بر خلاف دستههای دیگر است. فرد عملگرا صبر کافی را برای از صفر به صد رسیدن سخنرانی ندارد؛ از این رو به دنبال یک نکته یا نتیجهگیری جامع و شسته رفته میگردد.
اگر در سخنرانی با افرادی سر و کار دارید که بدون دانستن دلیل و برهان، مدام به دنبال عمل و اجرا هستند شک نکنید که مخاطب شما عملگرا است و در قبال آن باید با سیاست عمل کنید. این دسته از مخاطبان را بسیار دیدهاید. مثلا افراد حاضر در هواپیما که منتظر تیک آف هستند و تمایل دارند هر چه زودتر به مقصد برسند در جایگاه خود مخاطبان مهمانداری محسوب میشوند که پذیرایی و مدیریت پرواز را بر عهده دارد.
در چنین حالتی مهماندار هواپیما با توجه به این که میداند اکثر مخاطبان عملگرا هستند و صبر کافی را برای شنیدن جزئیات ندارند بدون معطلی نکاتی کاربردی را برای اجرا به مسافران اعلام میکنند. این در حالی است که اگر قرار باشد نطق کاملی در هواپیما توسط مهماندار اجرا شود قطعا باید به قوانین هوانوردی دنیا و استانداردهایی که با توجه به آن آموزشهای لازم به مسافر داده میشود اشاره کند.
دسته چهارم: مخاطب زمانگرا
تیپ بعدی از مخاطبان را میتوان از حالات نشستن و چهره آنها تشخیص داد. مخاطبان زمانگرا نیز صبر و حوصله کافی را ندارند و تمایل دارند پیام اصلی در کوتاهترین زمان ممکن به آنها انتقال داده شود. این دسته از مخاطبان را میتوانید از راههای زیر تشخیص دهید. مخاطب زمانگر:
- مدام به ساعت گوشی خود نگاه میکند
- چشمهای مخاطب نگران و مضطرب است و مدام جهت دید تغییر میکند
- فرد مدام روی صندلی جا به جا میشود
شاید به دلیل همین حالات باشد که سخنرانی در مقابل افراد جوان نسبت به افراد مسنتر باید کوتاهتر باشد و هر چه قدر که سن پایین میآید نیاز به تنوع در طول سخنرانی بیشتر حس میشود؛ واگرنه باید دیر یا زود شاهد رفتار پیشبینی نشده مخاطب زمانگرا باشیم.
در صورتی که سخنرانی با جزئیات زیاد و به صورت طولانی ارائه شود انتظار چنین برخوردی را از مخاطب زمانگرا خواهیم داشت. شاید رعایت همگنی جمعیت به جهت سنی و تحصیلی استایل گوش دادن مخاطب را یکسان کند و کار سخنران نیز سادهتر شود.