صفر تا صد مراحل سخنرانی : آن چه در فرآیند یک سخنرانی رخ میدهد
هر یک از ما روزانه با سوژههای مختلفی رو به رو میشویم و این رویارویی آغاز شکلگیری ایدهای میشود برای سخنرانی. مثلا با دیدن مسئله ترافیک شهری یا رفتارهای شهروندان در طول زمان و انتظار آنها زمان ترافیک، از هر چه که رخ داده سرنخ میگیریم و آن را برای یک سخنرانی پر آب و تاب پرورش میدهیم. شاید برخی فکر کنند این ایدهها و مراحل توسعه و رشد آنها نتیجه جادوگری سخنران باشد؛ اما حقیقت چیز دیگری است و یک سخنران برای به ثمر رساندن ایدههایش مراحل مختلفی را طی میکند. مراحلی که نه فقط قبل از سخنرانی بلکه در طول خود سخنرانی پشت سر هم سپری میشوند. اصلا اگر شغل اصلی شما سخنرانی باشد دیگر بهتر از هر کسی میدانید برای این که حرفهای سخنران در مراحل سخنرانی شنیده شود سه رکن اساسی لازم است: مهارت سخنران، شور و اشتیاق سخنران و تسلط به پیامی که قرار است منتقل شود.
اولین قسمت از سخنرانی تنظیم پیامی است که بدون هیچ ابهامی به صورت منسجم قابلیت انتقال داشته باشد. دومین بخش مهارت برقراری ارتباط برای شنیده شدن پیام است. در آخر هم باید سرمایهگذاری عاطفی و احساسی روی پیام داشته باشیم.
با این مقدمه موضوع اصلی امروز یعنی تحلیل صفر تا صد مراحل سخنرانی را آغاز میکنیم. در نهایت در مییابید که چه طور سخنرانی میتواند با پشت سرگذاشتن چالشها، از شکل و مدل پایه به یک گفتگو دوطرفه و دوجانبه تبدیل شود.
بررسی صفر تا صد مراحل سخنرانی
مدلهای سخنرانی و آن چه که در فرآیند سخنرانی رخ میدهد کاملا به کلاس درس و ارتباطی که معلم با دانشآموزان برقرار میکند شبیه است. دو مدل رایج و متداول در سخنرانی که با مسئله بازخورد گرفتن از مخاطب توام است عبارتند از: مدل تعاملی و مدل معاملهای.
مدل تعاملی در سخنرانی
تشبیه این مدل از ارتباطات به سخنرانی کمی دشوار است. در ارتباطات تعاملی همواره یک منبع، یک کانال و یک دریافتکننده یا گیرنده داریم. در سخنرانی منبع همان سخنران، گیرنده مخاطب و کانالها احتمالا همان ارتباط کلامی و ارتباط غیرکلامی در سخنرانی باشند که توسط سخنران به کار گرفته میشوند. در مدل تعاملی پیام پیوسته بین منبع و گیرنده در حال تبادل است. از این رو یک جریان دو طرفه در حال انتقال است و هرگز متوقف نمیشود مگر عامل خارجی یا مزاحم در سخنرانی وجود داشته باشد.
فرآیند رمزگشایی در سخنرانی تعاملی
در مراحل سخنرانی تعاملی بخش دیگری به عنوان رمزگشایی وجود دارد و بیشتر به مواقعی که سخنران از مهارتهای غیرکلامی استفاده میکند مربوط میشود. مثلا وقتی که سخنران از حرکتهای دست خود برای نمایش احساساتش استفاده میکند و سعی دارد به وسیله زبان در سخنرانی بدون حرف زدن ارتباط بگیرد.
طبیعی است اگر دایره لغت سخنران ثقیل باشد و فهم آن برای مخاطبان سنگین باشد، مخاطبشناسی در سخنرانی به درستی انجام نشده باشد و زمان و ابزارهای انتقال پیام به خوبی انتخاب نشده باشند این رمزگشایی دیرتر صورت میگیرد.
بازخوردها در سخنرانی تعاملی
زمانی که رمزگشایی در مراحل سخنرانی با موفقیت انجام شود و مخاطب پیام را به خوبی دریافت کند بدان پاسخ میدهد. پاسخی که به دنبال رمزگشایی میآید همان بازخوردهایی هستند که برای گرفتن آن از مخاطب همواره در تلاش هستیم.
انواع و اقسام مختلفی از بازخوردها را در سخنرانی شاهد هستیم: بازخورد مستقیم، بازخورد ملایم و نیمه مستقیم و بازخورد غیرمستقیم.
بازخورد مستقیم زمانی رخ میدهد که گیرنده پیام نظراتش را مستقیما با منبع که همان سخنران است در میان بگذارد. مثلا وقتی که سخنران، سخنرانی را با یک سوال تمام کند و مخاطبان نظرات خود را به وضوح اعلام کنند در چنین شرایطی بازخورد مستقیم بوده است.
بازخوردهای ملایم نیمه مستقیم را زمانی دریافت میکنیم که پیامها هم از دریچه کلامی و هم غیرکلامی منتقل میشوند؛ مثل زمانی که مخاطب به صورت مخفیانه به ارسال پیام متنی از طریق گوشی میپردازد یا با تکان دادن سر یا دستان خود احساس رضایت، نارضایتی، جواب مثبت یا منفی خود را نشان میدهد.
بازخورد غیرمستقیم را بدون تعامل با مخاطب میگیریم. مثلا اگر در پایان سخنرانی برای نظرسنجی اقدام کرده باشید و نظرات را به صورت کتبی یا الکترونیک ببینید آن گاه ارتباط به صورت غیرمستقیم رخ داده است.
در مراحل سخنرانی عمومی دو بازخورد اول یعنی مستقیم و نیمه مستقیم از اهمیت بالایی برخوردارند.
مدل معاملهای در سخنرانی
زمانی که چندین منبع یا سخنران قرار باشد روی صحنه بروند و همراه یا پشت سر هم سخنرانی کنند مدل اول یعنی تعاملی جواب نمیدهد؛ چون در چنین مواردی بین گوینده و منبع همپوشانی به وجود میآید، گاهی سخنران مخاطب میشوند و گاهی مخاطب جای سخنران مینشیند و در چنین مواردی آشفتگی رخ میدهد.
ویژگی اصلی این مدل دریافت یا ارسال دائمی پیام توسط سخنران یا مخاطب است. در این حالت معمولا هیچ تقابل و همپوشانی با مخاطب رخ نمیدهد.
تئوری گفتمان و گفتگو در سخنرانی عمومی
با شنیدن سخنرانی بلافاصله یک جایگاه یا تریبون، چند ردیف صندلی و یک سالن بزرگ با نورپردازی ویژه در ذهن هر کسی شکل میگیرد که در آن یک نفر در حال صحبت کردن است. (مونولوگ) حال آن که سخنرانی میتواند خیلی فراتر از یک مونولوگ خشک و توخالی باشد و با وجود دیالوگها سبک و سیاق گفتگو به خود بگیرد.
دیالوگ در سخنرانی بیش از مونولوگ طرفدار دارد و توصیه میشود؛ چرا که:
دیالوگ بیانی طبیعی و رایجتر نسبت به مونولوگ است. مونولوگ در زندگی عادی زمانی رخ میدهد که فرد با خودش حرف بزند!
واژهها در میان مردم و در یک گفتگو معنا مییابند
معنای مختلف کلمات و عبارات در موقعیتهایی دوجانبه برای ما مشخص میشود
ارائه سخنرانی دیالوگ باشد یا مونولوگ؟
حتی اگر به مراحل سخنرانی مونولوگ هم نگاه کنیم در صورتی که سخنران در پایان بحث سوالاتی را مطرح کند این سخنرانی را به دیالوگ تبدیل کرده است. در سخنرانیها زبان بدن در یک دیالوگ مفهوم دارند و در مونولوگ بیمعنا هستند. مثلا معنا بالا و پایین بردن دستها تنها زمانی مشخص میشود که فرد دومی در طول یک گفتگو صحبت کند.
متخصصان دیالوگ را نسبت به مونولوگ ترجیح میدهند؛ چون این دیالوگ است که نشان میدهد دیدگاه مخاطب نسبت به موضوع سخنرانی با شما چه قدر تفاوت ممکن است داشته باشد. این تفاوت مفاهیم مهمترین عاملی هستند که ما را به دیالوگ در مراحل سخنرانی نیازمند میکنند. اگر در سخنرانی منظور شما از “گرگ” حیوانی با چشمان مسحورکننده باشد اما از دیدگاه مخاطب جانداری باشد که در چشم بر هم زدن به بزرگ و کوچک حمله میکند!
مخاطبانی که وارد دیالوگ میشوند ابعاد مختلف روانشناختی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی دارند. هر یک از مخاطبان که وارد گفتگو میشود با خود کولهباری از عقاید متفاوت را وارد بحث میکند.
تاثیر زمان برگزاری سخنرانی بر دیالوگها
گاهی اوقات زمان برگزاری و برپایی یک سخنرانی به نحوی است که بازخورد گرفتن و شرکت دادن مخاطب در سخنرانی تعاملی یا معاملهای تقریبا دشوار میشود. در واقع این که چه زمانی از طول روز را برای مراسم انتخاب میکنیم بخشی از زمانبندی در سخنرانی میباشد. معمولا حوالی یازده تا دوازده و نیم پیش ظهر یعنی پیش از صرف ناهار زمان مناسبی برای برگزاری سخنرانیهایی است که نیاز به گرفتن بازخورد و همکاری آنها در طول بحث داریم.
عالی عالی عالی
سپاسگزارم