ایمانوئل کانت، چهره محوری در فلسفه جدید می‌گوید: تجربه بدون نظریه کور است؛ اما نظریه یا تئوری بدون تجربه همچون بازی فکری باقی می‌ماند. در این مطلب متوجه می‌شوید که این جمله کانت در فن بیان و سخنوری جایگاه ویژه‌ای دارد. به طور کلی دو نوع سخنران در دنیا وجود دارد. دسته اول سخنرانانی که با بارش اطلاعات و داده‌ها مخاطبان را زیر بهمن مطالب خود مدفون می‌کنند و دسته دوم سخنرانانی که آرمانی و مطابق با نظریه‌ها صحبت می‌کنند و به طور کلی اتصال مخاطب را از دنیا واقعی قطع می‌کنند. جز هر دسته که باشید سخنرانی شکست‌خورده هستید که در انتقال مطالب به مخاطبانش مغلوب شده است؛ چون هنوز چیزی از راهکارهای مدیریت ذهن و نردبان انتزاع در سخنرانی چیزی نمی‌دانید!
نردبان انتزاع همان ابزار پرکاربرد سخنران هنگامی است که مخاطب از کسالت بیش از حد به ساعت خود خیره می‌شود، در و دیوار را نگاه می‌کند و به هر دری می‌زند تا سرگرمی دیگری برای وقت‌گذرانی انتخاب کند. این اصطلاح در واقع یک تکنیک تفکر است که اولین بار توسط زبان‌شناسی به نام ساموئل ای هایاکاوا در سال ۱۹۳۹ و در کتاب “Language in Action” به دنیا معرفی شد. این نردبان شیوه برقراری انسان‌ها را در سطوح مختلف انتزاع نشان می‌دهد و کمک می‌کند تا حال و هوای کسالت‌بار سخنرانی دگرگون شود.
آن چه که پیش روی شما است در واقع راهکارهای مدیریت ذهن نردبان انتزاع و کاربردهای آن در سخنرانی است که قصد داریم برای اولین بار در مجموعه دانشگاه زندگی نقد و بررسی کنیم. همراه ما بمانید.
معرفی مفهوم نردبان انتزاع و کاربردهای آن در سخنرانی
برای فهم بهتر مقهوم نردبان انتزاع بگذارید با هم طی یک نردبان ذهنی (!) این اصطلاح را موشکافی کنیم. ابتدا در ذهن خود یک نردبان مطابق با تصویر زیر را تصور کنید.
پایین این نردبان و درست جایی که روی زمین قرار گرفته است انتها نردبان را تشکیل می‌دهد. انتها نردبان در این مفهوم نشانگر تمام چیزهای واقعی و ملموسی است که اطرافتان قرار دارند؛ مثل:
- شیشه مربایی که روی میز آشپزخانه قرار دارد
- ماهی‌های داخل آکواریوم خانه
- استخوان گچ گرفته شده زانو دوست شما
- نان تازه‌ای که بلافاصله بعد از خروج از تنور می‌بینید
- بوسه از گونه‌های مادرتان
درست مقابل انتها این نردبان مفاهیمی قرار می‌گیرند که کاملا انتزاعی و در حد یک ایده هستند. به عبارت دیگر در نقطه بالا مفاهیم و معانی گسترده‌تر شده‌اند و درک آن‌ها در دنیا فیزیکی غیرممکن است؛ مثلا:
- دموکراسی
- ثروت
- آزادی
- عدالت
- حقیقت
- زیبایی
- سرنوشت
- حقیقت
بخش‌های میانی نردبان انتزاع را پله‌هایی تشکیل می‌دهند که نه کاملا واقعی هستند و نه کاملا خیالی و انتزاعی. بسته به این که به انتها پایین و یا انتها بالای نردبان نزدیک‌تر باشید مفاهیم رنگ و بوی حقیقت یا انتزاع را به خود می‌گیرند؛ مثلا:
- موسیقی کلاسیک
- چارت سازمانی
- احشام و حیوانات
- موسسات آموزشی
بِسی؛ گاو دوست‌داشتنی و نردبان انتزاع!
ساموئل ای هایاکاوا برای توصیف بهتر مفاهیم انتزاعی و حقیقی با استفاده از این نردبان از گاوی به نام من‌درآوردی “بِسی” کمک می‌گیرد و سعی دارد روابط سلسله مراتبی این گاو و صاحب گاو را به شکل زیر شرح دهد:
- ثروت صاحب گاو (ثروت در بالاترین پله نردبان)
- دارایی‌های کلی صاحب گاو
- دارایی‌های مزرعه
- حیوانات مزرعه
- گاوها
- گاوی به نام بِسی
- اتم و مولکوهایی که بدن بِسی را تشکیل داده‌اند (اتم در پایین‌ترین پله نردبان)
نمونه‌های نردبان انتزاع در دنیا اطراف
دنیای ما، کلمات و واژگان و حروف همه و همه ارتباطی انتزاعی با هم دارند. به برخی از مثال‌های زیر دقت کنید:
- مربا و ساندویچ (کاملا واقعی)، ساندویچ (نیمه واقعی)، تغذیه (انتزاعی)
- گوشی آیفون 6 (کاملا واقعی)، اسمارت فون ( نیمه واقعی)، گوشی اینترنتی (انتزاعی)
اهمیت نردبان انتزاع در فن بیان و سخنوری
نردبان و تمام مفاهیم گفته شده زمانی اهمیت می‌یابد که در تله‌های سخنرانی گرفتار می‌شویم و این تله‌ها دقیقا با پله‌های نردبان تطابق دارد. چه سخنران در ابتدا و چه در انتها سخنرانی گیر کند و روی این پله‌ها متوقف شود حالتی در سخنرانی ایجاد می‌شود که بدان “انتزاع مرده” گفته می‌شود. این حالت دقیقا همان شرایط بی‌تابی و بی‌حوصلگی را در مخاطبان ایجاد می‌کند؛ اما چه طور؟
توقف روی پله اول (انتها نردبان)
این توقف را با دو مثال زیر بهتر درک خواهید کرد:
- یک مدیر پروژه لیست بودجه‌های مصرفی و دستاوردهای کار را با دقت می‌نویسد اما نمی‌تواند دقیقا به مخاطبان بفهماند هر یک از این آمار و ارقام چه معنایی می‌دهند
- یک مهندس خیلی عمیق به بررسی جزئیات فنی و تکنیکی می‌پردازد اما از ذکر بخش مهم و چشمگیر غافل می‌ماند
توقف روی پله آخر (بالا نردبان و کاملا انتزاعی)
- یک سیاستمدار مجموعه ای از اصلاحات قانونی عمومی را پیشنهاد می کند؛ اما نمی‌تواند دقیقا عنوان کند این قانون‌گذاری چه تاثیری روی وضعیت شهروندی دارد
- یک استاد دانشگاه مخالف تئوری های علمی رقابتی است؛ اما نمی‌تواند مثال رد آن‌ها را در زندگی روزمره عنوان کند
برای یک سخنرانی موفق با نردبان بازی کنید!
نردبان انتزاع زمانی مفید واقع می‌شود که سخنران ابتدا و انتها نردبان را با کلمات و مباحث خود تطبیق دهد و سپس به صورت مداوم با نردبان بازی کند؛ به این شکل که از پایین به بالا برود و از بالا مجددا به پایین بنگرد. علت هم مشخص است. مخاطبان به صورت توام به مفاهیم انتزاعی و واقعی نیاز دارند؛ در غیر این صورت سخنرانی قانع‌کننده نخواهد بود. به علاوه تا زمانی که ترکیب کلمات و محتوا اصلاح نشود تلاش برای به کارگیری زبان بدن مثل تمرکز روی حرکت دست‌ها در سخنرانی بی‌فایده خواهند بود.
چه طور از نردبان انتزاع پایین بیاییم؟
در صورتی که اصل سخنرانی شما انتزاعی و غیرواقعی است لازم است مفاهیم انتزاعی کمتری بدان تزریق کنید و به این شکل بین دنیا واقعی و تصورات تعادل برقرار نمایید. بدین منظور چند راهکار کلیدی معرفی می‌کنیم:
- عبارت “به عنوان مثال…” را در سخنرانی به آغوش بکشید: با بیان این عبارت می‌فهمید که حتما باید در کنار مفاهیم انتزاعی و برای درک بهتر مطلب یک مثل ملموس از دنیا واقعی ذکر کنید
- از زبان محسوس استفاده کنید: کاری کنید که مخاطبان به جز گوش دادن لمس کنند، ببویند، بچشند و ببینند
- از نقل‌قول‌ها و داستان‌ها استفاده کنید: یکی از ترفندهای پشتیبانی از ایده در سخنرانی استفاده از نقل‌قول‌ها می‌باشد
- در جواب سوال “چه طور…” سخنرانی کنید: با این سوال سخنران مجبور می‌شود دست به دامن مثال‌های ملموس دنبال اطراف خود باشد
- مخاطبان را فراخوان به عمل بدهید: به آن‌ها نشان دهید چه طور می‌توانند پیام صحبت‌های شما را در عمل به کار ببندند
- از آمار و داده‌های مستند استفاده کنید: داده‌ها پشتیبانی برای اثبات مفاهیم انتزاعی هستند و مخاطب را به حقایق نزدیک می‌سازند
چه طور از نردبان انتزاع بالا برویم؟
اگر فکر می‌کنید مدام در دنیا ناتمام جزئیات سخنرانی گم می‌شوید بار سفر را ببندید و پله‌ها را به سمت بالا طی کنید. برای بالا رفتن از نردبان انتزاع از ترفندهای زیر استفاده نمایید:
- به سوال “چرا این موضوع اهمیت دارد؟” پاسخ دهید: پاسخ به این سوال باعث می‌شود در نهان حقایق و جزئیات به معانی مخفی و گسترده‌تری فکر کنید
- الگو و روابط را در کلام آشکار کنید: به مخاطبان کمک کنید تا بین ایده‌ها و افکاری که ذکر شده ارتباط برقرار کنند
- از چارت و دیاگرام استفاده کنید: چارت و بخش‌های تصویری به کاربر کمک می‌کنند مدل‌های ذهنی بسازد
- سخنرانی را در قالب اصول و اساس خاتمه دهید
ممنون از شما
مفید بود و جالب
سپاس از توجه شما