بسیاری از ما در زندگی روزمره دچار قضاوت‌های بیهوده‌ای این بار نه در ارتباط با دیگران بلکه در ارتباط با خودمان می‌شویم که به هیچ وجه عادلانه نیستند. خیلی از این قضاوت‌ها به دنبال این تفکر ایجاد می‌شود که هوش و حواس عالم و آدم روی ما متمرکز است و کوچک‌ترین حرکات ما مورد توجه دیگران قرار می‌گیرد. مثل این که یک چراغ قوه از بالا روی سر تک تک ما قرار گرفته است، همه جا تاریک است و تنها محل ایستادن، نشستن، حرکات و اعمال ما است که زیر همین نقطه نورانی توسط دیگران رصد می‌شود. به این احساس کاذبی که نسبت به اطرافمان داریم و در سخنرانی خیلی متداول است اثر نورپردازی گفته می‌شود.
جالب است بدانید سخنرانی از جهت روان‌شناسی ریز و درشت‌های بسیاری دارد و خیلی پیچیده‌تر از آن گفتگو دیالوگ یا مونولوگی است که فکر می‌کنیم توسط یک نفر و روی صحنه شکل می‌گیرد. تعصبات شناختی در سخنرانی متعدند و اثر نورپردازی یکی از زیرمجموعه‌های تعصبی است که ممکن است نسبت به اطرافمان داشته باشیم.
چنین دیدگاهی که با یک قضاوت غیرعادلانه درباره خودمان همراه است که بارها و بارها در وقایع روزمره آن را تجربه کرده‌اید. مثل زمانی که باران به شدت در حال باریدن است و به واسطه آب و هوای ابری تمام کفش‌ها و لباس شما گل‌آلود شده است. در آن لحظه احتمالا با عبور کردن از کنار هر نفر تصور کنید که به شما نگاه می‌کند و خلاصه تک تک انسان‌های اطرافتان حواسشان روی شما متمرکز شده است؛ اما در حقیقت نزدیک به صددرصد این افراد به خودشان مشغول هستند و نسبت به شما بی‌توجه بوده‌اند!
تاثیر نورپردازی آثار مخرب و تلخی برای سخنران به دنبال دارد که تحمل استرس و اضطراب ناشی از آن در سخنرانی و برای یک سخنران دشوار است. در دانشگاه زندگی می‌آموزید که چه طور این پدیده روی کیفیت سخنرانی سخنران و میزان توجه مخاطبان به سخنرانی اثر می‌گذارد.
نگاهی بر پدیده “اثر نورپردازی” در فن بیان و سخنرانی
این پدیده شاید به اسم ناآشنا باشد؛ اما بعید است کسی آن را تجربه نکرده باشد. یک مثال ساده می‌تواند امتناع کودکی بابت استفاده از عینک باشد؛ چون فکر می‌کند همه هم سن و سالانش به او نگاه میکنند و مورد تمسخر واقع می‌شود. در حالی که در دنیای واقعی فقط تعداد محدودی از آن افراد ممکن است چنین نگاهی به او داشته باشند.
به نظر می‌رسد پدیده اثر نورپردازی بیش‌تر روی کسانی موثر واقع شود که بابت ویژگی‌های ظاهری خود حساسیت زیادی به خرج می‌دهند؛ حال این حساسیت ممکن است منفی باشد (مثل حس شرمندگی و خجالت) و یا مثبت باشد. (مثل احساس غرور)
اساس و علت بروز پدیده “اثر نورپردازی”
این پدیده بر اثر فرضیات کاملا غیرواقعی ذهن ما ایجاد می‌‌گردد که باعث می‌شود تصور کنیم دیگران توجه غیرمعمول و زیادی نسبت به ما دارند؛ مثل حالتی که زیر نور شدید قرار دارید و در فضایی تاریک می‌درخشیم!
اولین بار این پدیده توسط روان‌شناسان Gilovic ،Medvec, و Savitsky کشف شد. آن‌ها معتقد بودند که همه انسان‌ها تحت تشعشعات نوری در اجتماع هستند که باعث می‌شود تصور کنند بیش از آن چه هستند به نظر می‌رسند.
چنین دیدگاهی ناشی از تصورات ما نسبت به دنیای اطراف است. این که فکر می‌کنیم در مرکز قرار داریم و همان طور که ما از اعمالمان آگاه هستیم بسیاری از اطرافیان نیز از اعمال ما خبر دارند. البته نباید توجه برخی از افراد را در محیط‌های مختلف نسبت به خودمان نادیده بگیریم.
برخی از انواع “اثر نورپردازی” در زندگی روزمره
زندگی ما پر است از همین آثاری که خیلی وقتها از آن غافل هستیم؛ مثلا:
- اگر در یک سالن اجتماعی شلوغ که همه نشسته‌اند به پا خیزید و راه بروید فکر می‌کنید تک تک افرادی که نشسته‌اند در حال نگاه کردن به شما هستند.
- اگر لکه‌ای روی لباس شما قرار داشته باشد تصور می‌کنید همه کسانی که در رستوران در حال غذا خوردن با شما هستند به وجود این لکه پی برده‌اند.
- اگر مقداری زباله را از روی ساحل با لگد به سمت دریا پرتاب کنید فکر می‌کنید بقیه بابت این پرتاب بلند و مستقیم به شما خیره می‌شوند؛ اما در واقع کسی متوجه کار شما نشده است.
- اگر سرما خورده باشید فکر می‌کنید تک تک اطرافیان تعداد سرفه یا عطسه‌های شما را می‌شمارند؛ اما تقریبا خیلی از افراد متوجه سرفه شما نشده‌اند و به کار دیگری مشغول هستند.
- اگر در یک هوای آشفته و به واسطه باد مدل موهای شما به هم خورده باشد تصور می‌کنید با قرار گرفتن در هر محیطی به اولین چیزی که توجه می‌شود مدل موهای شما است.
“اثر نورپردازی” چه طور روی سخنران تاثیر می‌گذارد؟
در شرایط سخنرانی تمام فاکتورهای محیطی فراهم است تا فرد تحت تاثیر پدیده “اثر نوررپردازی” قرار گیرد. خصوصا که مخاطبان دائما به صورت مستقیم به چشمان سخنران خیره می‌شوند و تمام توجه سالن به سمت او می‌باشد. اصلا یکی از ریشه‌های ترس و دلواپسی‌های سخنران در سخنرانی همین فرضیاتی است که مدام افکار ما را درگیر خود می‌کند.
“اثر نورپردازی” به اشکال مختلف یک سخنران و مهارت‌های او را تحت تاثیر قرار می‌دهد:
نگرانی بابت وضعیت ظاهری هنگام سخنرانی
وقتی که درباره ظاهر خود کاملا آگاه هستید و مثلا وزن، قد، مدل مو، کفش، لباس و استایل خود را کاملا می‌شناسید اثر نورپردازی قوی‌تر می‌شود تا سیستم عصبی شما را هر چه بیش‌تر درگیر کند. وسواسی که بابت ظاهر خود پیدا می‌کنید شرایط را برای تضعیف مهارت‌های سخنرانی بهتر و بهتر می‌کند.
باور این که مخاطبان چشم فرابشری دارند!
حرکات دست‌ها در سخنرانی، جز جداناشدنی آن هستند. اگر دستانتان هنگام حرف زدن می‌لرزد و باعث می‌شود استرس و نگرانی‌تان از این راه در معرض نمایش قرار گیرد به خاطر “اثر نورپردازی” است که دائما تصور می‌کنید مخاطبان این لرزش‌ها را تحت نظر دارند و به تمام اجزا و کوچک‌ترین تکانه‌های بدن شما دقت میکنند. اما حقیقت با آن چه که فکر می‌کنید متفاوت است؛ خصوصا وقتی که در سالن بزرگی در حال سخنرانی هستید کسی به این حرکات توجه نمی‌کند!
عقب‌نشینی سخنران به امن‌ترین موقعیت ممکن در سخنرانی
سخنران برای پوشاندن نواقصی که به واسطه قرار گرفتن در اثر نورپردازی نمایان می‌شود سعی دارد به گوشه و کنار سالن سخنرانی و مثلا تریبون پناه ببرد. این موضوع تحرک و نمایش زبان بدن در سخنرانی را کاهش می‌دهد.
زبان بدن خاموش سخنران
سخنران برای پیشگیری از بروز هر گونه اشتباهی هنگام ایراد سخنرانی خود را محدود می‌کند و سعی می‌کند تمام حرکات و اقدامات او روی صحنه سخنرانی خاموش و سانسور شود.
اتکا به اسلایدهای سخنرانی
سخنران برای کم کردن ترسی که از دیده شدن دارد بابت کوچک‌ترین بخش‌های سخنرانی اسلاید طراحی می‌کند و به طور کلی سخنرانی را با وابستگی مطلق به اسلایدها پیش می‌برد. به این شکل توجه مخاطبان را از سمت خود منحرف می‌کند.
من فکر می کنم که اضطراب اجتماعی دارم. کلا وقتی جایی میخوام صحبت کنم تنم میلرزه
من به لطف آقای غفاری تونستم ترسم رو رفع کنم ایشون از تکنیک جالبی استفاده میکنند به اسم شیرجه
ممنونم از لطفتون
وقتی که یه مدت زیادی بین سخنرانی هام فاصله میفته باز ترس به سراغم میاد
خیلی جالب بود آخه من خیلی وقتها از بقیه میپرسم که موقع کنفراس دیدی دستم چطوری میلرزید. بهم میگن که اصلا متوجه نشدیم
سپاس فراوان
ممنون از مقاله علمی و خوبتون. به جای تمرکز به خرابکاری خوبه که به نقاط قوت خودمون فکر کنیم. مخاطبها نیومدن که ما رو ضایع کنند لابد براشون جذاب بودیم که اومدن پای صحبتمون بشینن
ممنون از حضورتون دوست عزیز