به عنوان سخنران احتمالا همیشه حس یک عاقل معقول و منطقی بودن را به واسطه تجربیاتی که تاکنون کسب کرده‌اید به یدک می‌کشید. احتمالا خود را روشن‌فکر مدرنی می‌دانید که در عین بی‌طرفی دنیا را همان طور که هست و بایدوشاید می‌بیند. احتمالا تصور می‌کنید قادر هستید مسائل را به بهترین شکل ممکن و عاری از هر گونه خطا و گمراهی تحلیل و حل‌وفصل کنید و هزاران احتمال دیگر؛ اما بر خلاف تمام تصورات‌تان مغز پیچیده شما با ساز و کار مرموز و توداری که دارد شما را به بازی گرفته است؛ بازی خطرناکی که شما را درگیر تعصبات شناختی و انحراف از مسیر مستقیمی می‌کند که لایق آن هستید!
در دنیا واقعی اگرچه همواره تصور می‌کنید فوق‌العاده باهوش و زیرک هستید اما هر نفر و علی‌الخصوص سخنرانان در معرض زوال بر اثر تعصبات شناختی یا همان سوگیری‌های انحرافی می‌باشند که به صورت مداوم افکار و قضاوت‌های‌شان را از طی کردن مسیر مستقیم و صحیحش بازمی‌دارد.
مفهوم تعصبات شناختی ریشه در همان واژه آشنا تعصب دارد که در حوزه‌های روان‌شناختی آن را معادل پیش‌داوری می‌دانند و منظور از آن نگرشی منفی و خصمانه نسبت به فرد یا گروهی خاص می‌باشد. حال چنین دیدگاهی بدون آن که متوجه شویم فن بیان ما را تحت تاثیر قرار می‌دهد و در بسیاری از سخنرانی‌های معروف تاریخ نیز احساس می‌شود.
مطلب امروز دانشگاه زندگی را با سه هدف مهم آغاز می‌کنیم:
- شرح مفهوم تعصبات شناختی در جایگاه سخنرانی
- تاثیر سوگیری و تعصبات شناختی بر مخاطبان در سخنرانی
- کشف راهکارهای عملی جهت اصلاح این رویکرد در سخنرانی
شناخت تعصبات شناختی و خطوط قرمز در سخنرانی
ویکی‌پدیا سوگیری شناختی یا تعصباتی شناختی را به این شکل معرفی می‌کند:
سوگیری شناختی الگویی است که در قضاوت و استدلال انحراف ایجاد کرده که به موجب آن، نتیجه‌گیری‌هایی که در مورد سایر افراد و موقعیت‌ها انجام می‌گیرد ممکن است به شکلی غیرمنطقی صورت گیرند. در نهایت تعصبات شناختی ممکن است به تحریف ادراکی، قضاوت نادرست، تفسیر غیرمنطقی یا آن چه که به طور گسترده اختلال رفتاری نامیده می‌شود منجر شود.
در شرایط عادی اکثر مردم ترجیح می‌دهند قضاوت‌های عادی و کاملا معقولانه‌ای داشته باشند؛ کمااین‌که تصور می‌کنند همواره قضاوت‌های عاقلانه‌ای انجام می‌دهند. همه ما انتظار دیدن رفتارهای منطقی را از افراد مختلف داریم و مراسم سخنرانی جامعه کوچکی است که نظم و سازمان خود را به همین رفتارهای منطقی و عقلانی مدیون است. با این حال در برخی از موارد شرایط باعث می‌شود از رفتارهای منطقی و پیش‌بینی شده فاصله بگیریم.
برخی از موقعیت‌های تعصبات شناختی مرتبط با سخنرانی عبارتند از:
- تاثیر چراغ نور‌افکن: شدت روشنایی باعث می‌شود که سخنران همواره دوست داشته باشد بداند مردم چه‌قدر به او توجه می‌کنند، از دید مخاطب چه‌طور به نظر می‌رسد و چه‌طور بهتر است روی صحنه حرکت کند.
- توهم سخنران برای جابه‌جایی رو صحنه: حالتی که سخنران همواره مایل است دیگران از وضعیت روحی و حالات روانی او آگاه باشند.
- توقعات علمی از مخاطب: حالتی که سخنران معتقد است اگر نسبت به چیزی آگاهی دارد مخاطب نیز باید در این باره آگاهی داشته باشد.
- قضاوت‌های گسترده با مدارک محدود: حالتی که سخنران با در نظر گرفتن ویژگی‌های مثبت و منفی محدودی، کل جمعیت را قضاوت می‌کند.
![شناخت تعصبات شناختی و خطوط قرمز در سخنرانی]()
چه کسی از تعصبات شناختی سخنران بیش‌تر آسیب می‌بیند؟
همه ما در معرض تعصبات شناختی قرار داریم. همه ما از خط قرمزهایی عبور می‌کنیم که قضاوت‌های‌مان را به انحراف می‌کشاند. این که دقیقا چه کسی از این سوگیری‌های بی‌پایه و اساس آسیب می‌بیند کاملا نسبی است. برخی بیش از سایر افراد، مستعد پذیرش و درگیری با این تعصبات هستند. شما چه‌طور؟
عوامل موثر در بروز تعصبات شناختی
تئوری‌های متعددی در بروز تعصبات یا سوگیری‌های شناختی افراد مطرح می‌شود و بنابراین نمی‌توان تنها یک عامل را بدان نسبت داد.
برخی از عوامل محتمل در بروز تعصبات شناختی در افراد عبارتند از:
- محدودیت پردازش مغزی: توانایی پردازش و تحلیل مغز ما محدود است. بنابراین مغز در برخی از شرایط از میانبر (قضاوت‌های سطحی و نادرست) برای رسیدن به نتیجه مطلوب استفاده می‌کند.
- حافظه ضعیف: توانایی مغز در به خاطر سپردن اطلاعات محدود است و بنابراین ممکن است در ذخیره و بازیابی خاطرات به مشکل مواجه شویم.
- تاثیرات احساسی
- تاثیرات اجتماعی
تاثیر تعصبات شناختی بر سخنران و فن بیان او
در دنیای ایده‌آل همه چیز به بهترین شکل ممکن توسط سخنران منتقل شده و به بهترین شکل هم توسط مخاطبان دریافت خواهد شد؛ اما برخی از این تعصبات حین سخنرانی یا بعد از آن معایبی به دنبال دارند:
- تعصبات نابه‌جا ممکن است باعث شود سخنران انتخاب‌های ضعیفی در انتخاب موضوع سخنرانی و چارچوب آن داشته باشد.
- تعصبات نابجا باعث بالا رفتن سطح استرس و خشمگینی افراد حین سخنرانی می‌شود.
- تعصبات باعث غیرفعال شدن ذهنیت سخنران از افراد شده و به این ترتیب مانع از پردازش ذهنی سخنران هنگام پاسخگویی به سوالات افراد و بازخورد گرفتن از مخاطبان در سخنرانی می‌شود.
- تعصبات شناختی نسبت به محیط افراد باعث می‌شود سخنرانان خصوصا سخنرانان تازه‌کار دائم به دنبال تایید شدن از سوی مخاطبان و ارزیابی عملکرد خود باشند.
تاثیر تعصبات شناختی بر مخاطبان
ممکن است تصور کنید تنها سخنران در معرض تعصبات شناختی قرار دارد اما مخاطبان هم به همان اندازه ریسک درگیری با خطوط قرمزی که تمرکز و قدرت قضاوت و تحلیل آن‌ها را نسبت به یک موضوع خاص تحت تاثیر قرار می‌دهد را دارند. مثلا:
- تعصبات شناختی باعث می‌شود مخاطبان از همان ابتدای سخنرانی، حین سخنرانی یا آخر سخنرانی قضاوت غیرمنطقی و غیرعاقلانه‌ای از شما داشته باشند.
- تعصبات در مخاطبان باعث مقاومت ناخودآگاه آن‌ها برای قانع شدن توسط سخنران می‌شود.
- تعصبات بیهوده مخاطبان باعث می‌شود در طول سخنرانی مدام از شما سوال بپرسند و به این روش شما را زیر سوال ببرند.
- تعصب شناختی مانع از گوش دادن و دقت کامل مخاطب در طول سخنرانی به سخنان سخنران می‌شود.
مقابله با تعصبات شناختی قبل از سخنرانی
در حالی که تعصب شناختی قدرت منطق و قضاوت درست را از شما می‌گیرد برای مقابله با قضاوت‌های منحرف از واقعیت استراتژی‌های خاص و از پیش تعریف شده‌ای وجود دارد.
اولین قدم برای مقابله با این مشکل قبل از سخنرانی پذیرش واقعیت است. چه بسیار سخنرانانی که حتی از انحراف خود در استدلال و قضاوت بی‌خبر هستند و تمایلی به پذیرش حقیقت ندارند.
در مقالات آتی دانشگاه زندگی به راه‌های مقابله با تعصبات شناختی سخنران و مخاطب می‌پردازیم. همراه ما باشید.
تعصب باعث میشه که خیلی حرف ها رو نشنویم و خیلی چیزها رو نبینیم. مثل یه فیلتر عمل میکنه. خدا به داد مخاطب های سخنرانی برسه که متعصبه