فکر می‌کنید تمام هنرهای بصری، از ادبیات، موسیقی، نقاشی، مجسمه سازی، عکاسی تا سینما، تئاتر و در نهایت هنر فن بیان و سخنرانی باید چه خصوصیت و شاخصه کیفی مشترکی داشته باشند تا دیده شوند؟ چه ویژگی مهمی باید در هنرهای بصری از جمله سخنرانی وجود داشته باشد تا نگاه تیزبین مخاطب را به خود جلب کند و بتواند از فیلترهای ارزیابی دشوار مخاطبان عبور نماید؟ پاسخ به این سوال شاید خیلی کلیشه‌ای و خسته‌کننده باشد اما همچنان این تضاد در سخنرانی است که می‌تواند به حال و هوای سخنرانی تنوع دهد.
تضاد در لغت تفاوت چشمگیر و گسترده بین دو عنصر مشخص است. تضاد برای همه عناصر دنیا تعریف می‌شود. در کلمات، عبارات، مفاهیم، حکایات، شخصیت‌های داستان، صداها، اعمال، اشکال، تصاویر و یا احساسات. درجات مختلفی از تضاد بین دو عنصر می‌تواند وجود داشته باشد که هر یک می‌توانند به صورت موثر در فن بیان و سخنرانی ما به کار گرفته شوند:
- یک جفت یا دو عنصر را با هم بررسی کنیم که هر دو تضادهای مشخصی نیست به هم داشته باشند. سپس از تضاد یکی برای تعریف دیگری و تفهیم آن به مخاطب استفاده کنیم
- دو عنصری که هیچ ربطی به هم ندارند را از راهی غافلگیرکننده و جذاب در کنار هم قرار داده و مقایسه کنیم
- دو عنصر متعلق به یک گروه را که اتفاقا با هم ارتباط زیادی دارند در کنار هم قرار داده و تفاوت‌های آن‌ها را برای مخاطب روشن کنیم
از هر یک از راه‌های گفته شده که استفاده کنید، تضاد یکی از فاکتورهای نجات‌بخش برای ایجاد تنوع و جذاب‌تر کردن مخاطب است. راهنما زیر کمک می‌کند تا به بهترین شکل از این عنصر کلیدی در سخنرانی‌های خود بهره ببرید.
راهنما استفاده از عنصر تضاد در سخنرانی
تضاد همیشه و همه جا وجود داشته است. در اشعاری که از زمان پیش از میلاد مسیح به جای مانده است می‌توان به استفاده از این عنصر ادبی در آثار به جای مانده پی برد. در یکی از این متون قدیمی می‌خوانیم:
تمامی منحنی‌ها و پستی و بلندی‌های وجود خود را دوست داشته باشید تمام نقص‌های کامل خود را بخواهید، حتی وقتی که ببازید باز هم برده‌اید!
تک تک کلمات متناقض موجود در این متن مثل کامل، ناقص، پستی، بلندی و برد و باخت یک تعادل دلچسب را در متن ایجاد کرده‌اند. قطعا جای خالی این تعادل دلپذیر برای تهیه متن سخنرانی و انگشت به دهان گذاشتن مخاطبان لازم است!
مزایا استفاده از پدیده تضاد در سخنرانی
تضاد در سخنرانی ره‌آورد سخنران برای مخاطبان می‌باشد و نظیر یم چاشنی تند و تیز به جذاب شدن سخنرانی کمک می‌کند. قبلا هم به برخی از این عناصر مثل اپی‌فورا در سخنرانی اشاره کرده‌ایم.
تضاد به سخنرانی جزر و مد می‌دهد
دریا آرام زیبایی‌های خاص خود را دارد؛ اما همه زیبایی‌ها به مرور زمان عادی می‌شوند مگر این که عناصری پاسخگو تنوع‌طلبی انسان باشد. تضاد در سخنرانی همان جزر و مدی است که دریای سخنان شما را متحول می‌کند و نوعی آرایه برای زیبا و جذاب‌تر شدن سخنرانی محسوب می‌شود.
تضاد یا کنتراست در قلب ارتباطات قرار دارد؛ چون مردم غالبا به سمت چیزهایی که برجسته‌تر هستند جذب می‌شوند. ذات تضاد در واقع برجسته یا مشخص کردن اختلافات موجود است.
استفاده از تضاد نشانگر دقت نظر سخنران است
سخنران به واسطه تضاد کلمات و عبارات مورد نظر را دقیقا در جای مناسب به کار می‌برد و خیلی دقیق‌تر به جایگاه و مفهوم آن‌ها نگاه می‌کند. مجموع این موارد باعث می‌شوند تا مخاطب فهم و درک بهتر و دقیق‌تری از موضوع داشته باشد.
چه طور از عنصر تضاد در سخنرانی بهره‌مند شویم؟
برای استفاده از تضاد در سخنرانی راه‌های مختلفی وجود دارد:
ارائه کل سخنرانی بر پایه تضاد
یکی از راه‌های ساده برای بهره‌مند شدن از تضاد در کل سخنرانی تنظیم متن بر اساس پدیده تضاد است. به این شکل که تمام بخش‌های سخنرانی را با کنار هم قرار دادن دو عنصر متضاد تنظیم نمایید. به عنوان مثال می‌توانید عناوین کلی را به شکل زیر در پاورپوینت قرار دهید:
- مزایا در مقابل معایب
- ریسک در مقابل فرصت‌ها
- گذشته در مقابل آینده
- ایده‌ها در مقابل طرح‌های عملی شده
- مشکلات در برابر راهکارها
این عنوان‌بندی در عین تضادی که دارد نوعی هماهنگی ایجاد می‌کند که هم بحث را قابل‌فهم‌تر می‌کند و هم به فضای گفتگو تنوع می‌دهد.
جذاب‌تر کردن سخنرانی با دیدگاه‌های متضاد
یکی از ایده‌های خیلی جالب برای استفاده از تضاد در سخنرانی، تنظیم متن سخنرانی بر اساس منابعی است که نویسندگان آن دیدگاه کاملا متضادی نسبت به هم دارند. سه موضوع حمل و نقل انبوه، برنامه‌های فوق برنامه مدرسه و بازسازی شرکت‌ها را به عنوان سه سوژه در نظر بگیرید. هر یک از این موارد که سوژه سخنرانی باشند را می‌توانید با ایده‌های زیر در جهت استفاده از تضاد در سخنرانی داغ‌تر کنید!
- برای موضوع اول، تاثیر طراحی طراحی حمل و نقل عمومی یا انبوه را بر ساکنان محلی، مسافران و گردشگران را در نظر می‌گیرید و دیدگاه افراد مختلف را که در تضاد با هم هستند مطرح می‌کنید
- برای موضوع دوم، تاثیر بازسازی شرکت‌ها را از دیدگاه افراد مختلف بر فنون مهندسی و تیم‌های خدماتی بررسی کنید
- برای موضوع سوم، تاثیر برنامه‌های فوق‌العاده مدرسه را روی کیفیت زندگی دانش‌آموز، معلم و والدین به صورت همزمان و از منظر متخصصان مختلف تحلیل نمایید
استفاده از تضاد با تقابل چشمگیر واژگان و عبارات
با توجه به محدود بودن بازه زمانی توجه مخاطبان به سخنرانی لازم است از هر راهی برای جذاب‌تر کردن و متمرکز کردن حواس آن‌ها استفاده کنیم. یکی از ساده‌ترین راه‌ها استفاده از تضاد بین کلماتی است که از به نحوی به هم مرتبط می‌شوند. اما این کلمات را چه طور پیدا کنیم؟ به مثال زیر توجه کنید:
بین آن چه که دانشمندان می‌دانند و آن چه که تاجران انجام می‌دهند تفاوت بسیاری وجود دارد
در جمله بالا تضادهای مختلفی مثل دانستن و انجام دادن یا تاجران و کسانی که به دنبال هستند دیده می‌شود.
استفاده از تضادهای تصویری
یکی از راه‌های خلاص شدن از شر بی‌توجهی مخاطبان خصوصا در انتها سخنرانی تضادهای تصویری است. تصاویر و جلوه‌های بصری معمولا ماندگارتر از لغات هستند و دیدن آن‌ها خیلی زودتر حواس و ذهن مخاطب را درگیر می‌کند.
برای نشان دادن تضادهای تصویری راه‌های مختلفی وجود دارد؛ مثلا:
- کنار هم قرار دادن دو تصویر تقریبا مشابه در یک تصویر مثل یک بافت سالم و یک بافت عفونی در بدن یک بیمار
- استفاده از تصاویر در اسلایدها به صورت پشت سر هم و سپس نمایش اسلایدهایی که کاملا در تضاد با اسلایدهای قبلی هستند؛ مثل آلودگی و پاکی دو منطقه جنگلی مختلف
بهره‌گیری از پدیده تضاد در زبان بدن
برای نمایش تضاد با استفاده از حرکات بدن بی‌نهایت راه وجود دارد که اگر ژست شما در این زمینه خاص و منحصر به فرد باشد در نمایش تضاد موفق‌تر عمل خواهید کرد. نمایش تضاد در حرکات لزوما یک حرکت در یک لحظه نیست. به عنوان مثال اگر می‌دانید تا کنون بسیاری از سخنرانانی که در این جمع صحبت کرده‌اند جایگاه ثابتی داشته‌اند می‌توانید این بار شما بیرون از تریبون و در دل جمعیت صحبت کنید. همین تغییر موقعیت بیانگر یه تضاد ویژه است که در خاطر مخاطب بهتر ثبت می‌شود.
نمایش تضاد در سخنرانی با مدیریت احساسات مخاطبان
همین که سخنران بتواند به صورت لحظه‌ای احساسات مخاطبان را چنگ بگیرد و حالات مختلفی در آن‌ها القا کند توانسته است از نظر روحی و روانی نیز تضاد را پیاده کند. تضاد در احساسات به شکل‌های مختلفی تعریف می‌شود؛ اما همین که مخاطبان در لحظه‌ای بخندند، لحظه دیگر به فکر فرو روند، لحظه دیگر گریه کنند یا این که پا به پای شما تعامل داشته باشند یعنی توانستید این تضاد را در روحیات آن‌ها به ضورت آنی به وجود آورید.