تاب آوری تا به حال به گوشتان خورده است؟ زمانی که آهنگر قصد ساخت شمشیر برای یک فرد بزرگ مثل پادشاه یا فرمانده‌ی سپاه را داشته باشد، بهترین آلیاژها و فلزهای موجود انبارش را در کوره می‌ریزد. سپس از میان شمش‌های به‌دست‌آمده بهترین آنها را انتخاب کرده و شروع به فرم دهی‌شان می‌کند. آهنگر در فرآیند ساخت شمشیر، بارها با چکش بر سر شمش‌ها می‌زند و در این بین خیلی از آنها کج شده، خم می‌شوند و حتی می‌شکنند.
اما در نهایت، یکی از آنها به همان شمشیر مورد نظر تبدیل می‌شود و به بهترین جایگاهی که یک شمشیر می‌تواند، می‌رسد. کدام؟ آنکه مهارت تاب آوری بیشتری داشته باشد! همان که در کوره، گرمای سوزان را تحمل کرد و در مقابل چکش‌های سخت آهنگر، به جای تسلیم‌شدن، قدرتش را نشان داد.
مهارت تاب آوری انسان‌ها و شرایط ساخت شمشیرهای فوق‌العاده شباهت زیادی به هم دارند. با این تفاوت که مواد اولیه‌ی سازنده‌ی شمشیرها در تعیین توانایی تحمل‌شان تأثیر دارد، اما این فقط تصمیم و اراده‌ی خود انسان است که تعیین می‌کند چه زمانی موقع تسلیم‌شدن است و کی می‌توان به‌جای تسلیم‌شدن رشد کرد! در این مطلب بعد از توضیح مهارت تاب آوری و مزایای یادگیری‌اش، آن را به شما آموزش می‌دهیم با ما همراه باشید:
مهارت تاب آوری چیست؟
مهارت تاب آوری (Resiliency) مهارت دوام‌آوردن در مقابل سختی و مشکلات گذرای زندگی است. به عبارت دیگر، مهارت تاب‌آوری این است که بتوانیم در مقابل سختی‌ها و تنش‌های زندگی، واکنش “متقابل و مناسبی” داشته باشیم. این واکنش در درجه‌ی اول باعث کاهش درد مشکلات و سپس رفع آنها خواهد شد.
اما یک سوال: تاب‌آوری مهارت است یا خصلت ذاتی؟ اگر سراغ چند تا از معلمان موفق مدرسه یا دانشگاه خود بروید و در مورد دلیل موفقیت‌شان سوال کنید، متوجه می‌شوید که: تعدادی از آنها از ابتدای نوجوانی دارای فن بیان مناسب و توانایی بالا در انتقال مفهوم بوده‌اند و در مقابل، تعداد دیگر برای یادگرفتن این دو مهارت که باعث موفقیت‌شان شده، سراغ کلاس‌های آموزشی رفته‌اند.
تاب آوری هم دقیقا به همین صورت است. بعضی‌ها از همان ابتدای زندگی، توانایی بالایی در مقابله با مشکلات کوچک و بزرگ دارند و در مقابل، برخی دیگر نمی‌توانند با یک تضاد کوچک روزانه برخورد کنند. بنابراین دسته‌ی دوم برای رسیدن به موفقیت، نیاز به یادگیری و آموزش این مهارت دارند.
احتمالا هم می‌دانید که بسیاری از قهرمان‌های ورزشی و نابغه‌های علمی و حتی افراد ثروتمند، همان‌هایی بودند که به جای استعداد، اراده‌ی یادگیری داشتند. پس اگر علاقه به آموزش و یادگیری مهارت تاب‌آوری دارید و می‌خواهید از سختی‌های زندگی خودتان نردبان پیشرفت بسازید، این مطلب به شما کمک می‌کند.
چرا باید مهارت تاب‌آوری فردی را یاد بگیریم؟
یکی از تکنیک‌هایی که به همه‌ی مطالعه کنندگان این کتاب برای رسیدن به موفقیت پیشنهاد می‌کنیم، مطالعه زندگی‌نامه‌ی ثروتمندان؛ همچنین شنیدن صحبت‌های آنهاست. اگر قبلا صحبت‌های این افراد را شنیده یا در مورد زندگی‌شان مطالعه کرده باشید، به این نتیجه می‌رسید:
((هیچ اصل و قانونی وجود ندارد که انسان‌ها باید برای رسیدن به موفقیت و ثروت، از مسیر سختی‌ها عبور کنند. (همان‌طور که ثروتمندان جوانی مثل زاکربرگ و امثال او سختی زیادی متحمل نشدند) اما (!) یک اصل محکم و قدرتمند وجود دارد که می‌گوید انسان درصورت تاب‌آوری و مقاومت در مقابل سختی‌ها، قطعا موفق می‌شود.))
الآن شاید بعضی مخاطبان، از خواندن این متن ناراحت شوند و قانون گفته‌شده را نقض کنند. با چه منطقی؟ با این منطق که من چندین سال است در مقابل سختی‌ها دوام آورده‌ام یا پدر من در مقابل تمامی بدبختی‌هایش ایستادگی کرد اما در نهایت هنوز موفق نشده‌ایم.
جواب متقابل این است که شما به‌خوبی متوجه مفهوم مقاومت و تاب‌آوری نشده‌اید! قرار نیست همه در مقابل سختی‌های زندگی خودکشی کنند که شما تصور می‌کنید صرفا به خاطر زنده‌ماندن در سختی انسان مقاومی بوده‌اید. یک انسان مقاوم در برابر سختی‌ها، لذت زندگی را فراموش نمی‌کند. کسی که مهارت تاب‌آوری داشته باشد، زمانی که درحال چکش خوردن است، به‌جای آه و ناله کردن، با تمرکز روی موفقیت‌های آینده‌ی خود احساس رضایت به دست می‌آورد. بنابراین، قبل از اینکه به سراغ آموزش مهارت تاب آوری برویم، لطفاً دیدگاه خودتان به مقاومت در برابر مشکلات را عوض کنید.
آموزش مهارت تاب‌آوری؛ ویژگی‌های لازم
اگر بخواهید به یک معمار بگویید که دکوراسیون داخلی خانه‌ی شما را مثل دکور خانه دوست‌تان طراحی کند، یا باید تصویر آن خانه را به او نشان دهید یا اینکه ویژگی‌هایش را بیان کنید. ما هم قصد داریم قبل از اینکه به شما بگوییم چه‌طور باید مهارت تاب‌آوری را در خودتان به وجود بیاورید، توضیح دهیم که یک انسان دارای این مهارت، چه ویژگی‌هایی دارد:
1_ اعتمادبهنفس
دقت کرده‌اید که اعتمادبهنفس به‌عنوان یک اصل مهم در همه‌ی زمینه‌های موفقیت معرفی می‌شود؟ در اصل انسان تا زمانی که به اعتمادبهنفس نرسد و در کنار آن، عزت نفس نداشته باشد، اصلا نیازی به موفقیت ندارد. یک انسان بی‌اعتماد به‌نفس برای خود ارزشی قائل نیست، بنابراین در ظاهر علاقه‌مند به موفقیت است اما در باطن حتی خودش را لایق رسیدن به آن نمی‌داند.
اولین ویژگی انسانی که مهارت تاب‌آوری ذاتی یا آموزشی دارد، اعتمادبهنفس است. یک انسان با اعتمادبهنفس در شرایط سخت به‌دلیل اعتماد به مهارت‌ها، توانایی‌ها و احترامی که برای نفسش قائل است، اجازه‌ی شکست خوردن و تسلیم شدن را به خود نمی‌دهد.
2_ توانایی در حل چالش و مشکلات
احتمالا در اطراف‌تان بارها دیده‌اید کسانی را که در نهایت مشکلات اقتصادی، بدهکاری و… خونسردی خودشان را حفظ می‌کنند، بارها هم با خودتان گفته‌اید اگر من نیمی از مشکلات این فرد را داشتم حتما سکته می‌کردم. در نهایت هم رفتارهای او را با صفات “دل‌گنده” یا “بی‌خیال بودن” توجیه کرده‌اید
اما در اصل بیشتر آنها بی‌خیال نیستند، بلکه توانایی بالایی در حل مسئله دارند و به‌خوبی می‌دانند که هر مشکلی راه حل خودش را دارد. این مهارت می‌تواند در پِی اعتماد به نفس بالا و گاه تجربه‌های زیاد به دست بیاید.
3_ تفکر و دیدگاه متفاوت
در جنگ جهانی دوم بسیاری از کارخانه‌ها ورشکست شدند، اما در این میان، برخی از آنها به جای تعدیل نیرو، محصول خود را تغییر دادند و به ساخت ابزار جنگی پرداختند. نتیجه این تصمیم در ابتدا فرار از شکست و پس از آن سود مالی، آن هم در شرایط اقتصادی نابسامان بود.
به نظر شما چه چیزی این موفقیت را برای مدیران کارخانه‌های مذکور ایجاد کرد؟ شانس؟ نه، جواب آن، تفکر سالم و متفاوت است! در شرایطی که همه به جنگ فقط با دیدگاه منفی و وحشتناک نگاه می‌کردند، آنهایی موفق شدند که تهدید را به چشم فرصت دیدند. این تمرین را به عهده‌ی خودتان می‌گذارم تا ببینید کدام شرکت‌ها و ثروتمندان صرفا با همین یک ویژگی توانستند تهدیدها را در بدترین شرایط به بهترین فرصت‌ها تبدیل کنند. با انجام این تمرین متوجه می‌شوید که تفکر متفاوت چه‌قدر می‌تواند در روند موفقیت، حیاتی باشد و سرعت آن را زیاد کند.
4_ مثبت گرایی
امروز خبر حمله‌ی آمریکا به فلان کشور همسایه را می‌خوانید یا در مورد پیش‌روی گروهک تروریستی فلان به نزدیکی مرزهای ایران اطلاع پیدا می‌کنید. اولین واکنش‌تان چیست؟ احتمالا فکرکردن به آینده‌ی نابسامان، جنگ، مرگ و میر، شرایط اقتصادی و… اصلا دیگر انرژی برای شما باقی ماند که بخواهید برای آموزش مهارت تاب آوری وقت بگذارید؟
بیایید کمی واقع بین باشیم. ایران همیشه در جنگ بوده، نه فقط از 40 سال و 400 سال، بلکه از همان 4 هزار سال پیش! اگر قرار بود با هر جنگی که رخ می‌دهد حتی یکی از شهرهای کوچک کشور هم نابود شود مطمئن باشید اسمی از ایران امروزی روی نقشه نبود. مردم همیشه و در همین شرایط به زندگی خود ادامه داده‌اند. یک انسان مثبت‌گرا و تاب آور می‌داند که در بدترین شرایط هم غرزدن و فکرهای منفی چیزی را درست نمی‌کند؛ در عوض باید با دید مثبت به فکر تغییر شرایط باشد.
5_ کنترل احساسات
انسان‌های ناتوان در تاب‌آوری چه رفتارهایی در زمان ناراحتی و شکست از خود بروز می‌دهند؟ “دادزدن و دعوا کردن” که نتیجه‌ی عدم کنترل روی احساس خشم است، یا شاید افسردگی‌ای که از احساس “ناراحتی شدید و درماندگی” به وجود آمده و… .
از جمله ویژگی‌های مهم فردی که مهارت تاب‌آوری دارد، کنترل احساسات است. این افراد حتی در بدترین شرایط به جای بروز رفتارهای ناگهانی و احساسی، آن را کنترل کرده و اقدام به تصمیم گیری صحیح می‌کنند.
6_ توانایی پذیرش شکست
البته توانایی پذیرش شکست مهارتی است که در صورت افزایش اعتمادبهنفس در انسان به‌وجود می‌آید اما به دلیل اهمیت بالا، تصمیم گرفتیم اشاره‌ی جداگانه‌ای به آن داشته باشیم. انسان‌ها اغلب بعد از یک شکست و مشکل دچار شرایط بد می‌شوند و در این زمان نیازمندِ داشتن مهارت تاب‌آوری هستند. اما این خیلی مهم است؛ فردی که توانایی پذیرش شکست خود را نداشته باشد، با نپذیرفتن حقایق نمی‌تواند برای بهبود وضعیت کاری کند. بنابراین، پذیرش شکست یک ویژگی مهم در افراد تاب‌آور است.
حالا که متوجه مهم‌ترین ویژگی‌های رفتاری افراد ماهر در تاب‌آوری شدید، باید به سراغ تکنیک‌های آموزشی آن برویم:
آموزش تکنیک‌های مهارت تاب آوری
هر یک از تکنیک‌هایی که در ادامه برای آموزش مهارت تاب آوری گفته می‌شود، راه حلی برای یادگیری یکی از ویژگی‌ها یا بعدهای شخصیتی انسان‌های ماهر در این مهارت است. البته پیشنهاد می‌کنیم به‌هیچ‌عنوان به همین چند تکنیک اکتفا نکرده و سعی کنید ویژگی‌های گفته‌شده در بالا را بیشتر از قبل در خودتان پرورش دهید؛ مخصوصا مهارت اعتمادبهنفس را فراموش نکنید.
1_ رسالت خودتان را پیدا کنید
در مطالب قبلی کتاب، به موضوع مهم رسالت فردی و کشف آن اشاره کردیم. زمانی که انسان رسالت شخصی خودش را در زندگی پیدا کند، با انگیزه‌ی بسیار بیشتری برای رسیدن به اهداف و بیرون آمدن از شرایط نامناسب تلاش می‌کند. برای پیدا کردن رسالت فردی، نیاز است که شما در یک تمرین، ارزش‌های ذهنی، چیزی که برای اطرافیان می‌خواهید و اهدافی که برای خودتان دارید را مشخص کنید.
احتمالا در این تمرین، قسمت اعظمی از جواب‌ها به مسائل مالی ختم شود اما باید آن‌قدر جزئیات را دنبال کنید که علاوه بر موفقیت مالی، مواردی را نیز که واقعا از ته قلب به آنها علاقه‌مندید در جواب‌های‌تان پیدا شود. نکاتی مثل بهبود زندگی خانواده، جامعه، رسیدن به فلان موفقیت ورزشی، علمی و…. پیشنهاد می‌کنیم برای کشف رسالت فردی حتی در دوره‌های چندساعته یا چندروزه با همین اسم هم شرکت کنید.
2_ خود انگیخته باشید!
زمانی که یک مطلب انگیزشی در شبکه‌های اجتماعی می‌خوانید، برای چند لحظه احساس خوبی دارید. اما پس از مدتی با فکرکردن به اتفاقات ناگوار اطراف، بار دیگر همان حس بد به سراغ شما می‌آید و انگیزه‌تان را از بین می‌برد. در اصل یک انسان موفق که علاوه بر تمامی خصلت‌های رفتاری مناسب، بر مهارت تاب آوری هم چیره باشد، انسانی خود انگیخته است. یعنی شخصی که می‌تواند حتی بدون استفاده از انگیزش دیگران، مطالعه‌ی متون یا مشاهده‌ی ویدیوها، به خودش انگیزه‌ی پیشرفت کردن بدهد.
در تمرین دوم پیشنهاد می‌کنیم به مرور در طول روز مطالب انگیزشی مناسب و واقع‌گرایانه را مطالعه یا مشاهده کنید و در زمان‌هایی که به آنها دسترسی ندارید، سعی کنید خودتان منبع انگیزه باشید.
3_ از اخبار بد دور شوید
شاخص اقتصادی منفی چه ده باشد و چه مثبت هزار، شما از پشت میز دفتر کارتان نمی‌توانید فعالیت خاصی برای تغییر آن انجام دهید. همین عدم توان شما در تغییر شرایط کلی، دائما باعث می‌شود که حس بی‌ارزشی، ناتوانی و… به ذهن‌تان القا شود. سرانجام نیز با ادامه‌ی این روند، تمامی زحمات‌تان در یادگیری و آموزش مهارت تاب آوری را از دست می‌دهید.
بنابراین، به‌جای تمرکز روی اخباری منفی، از آنها دور شوید و زمان فراغت‌تان را با چیز دیگری مثل کتاب خواندن یا حتی مشاهده فیلم‌های سینمایی پر کنید. رژیم خبری به‌عنوان یکی از تکنیک‌های مثبت ماندن ذهن، افزایش خلاقیت، آموزش تاب آوری و به‌طور‌کلی موفقیت در تمامی دنیا شناخته می‌شود.
4_ مهارت‌های ارتباطی را ارتقا دهید
در ابتدای مسیر آموزش مهارت تاب آوری، ممکن است گه‌گاه مثل قبل با ناامیدی روبه‌رو شوید، مسئله‌ای باعث ناراحتی‌تان شود یا هرچیزی دیگری که در نهایت آرامش ذهنی شما را مختل می‌کند. در این شرایط وجود یک همراه یا دست‌کم حضور کسی که بتواند صحبت‌های‌تان را شنیده و راهنمایی‌تان کند بسیار کمک کننده است.
بنابراین، روی ارتقا مهارت‌های ارتباطی خودتان وقت بگذارید. علاوه بر این، افزایش مهارت‌های ارتباطی می‌تواند باعث افزایش اعتماد‌به‌نفس‌تان شده و دنیاهای جدیدی را مقابل راه شما قرار دهد. البته در این بین یک نکته‌ی مهم را به یاد داشته باشید که یکی از مهم‌ترین نکات در یادگیری مهارت‌های ارتباطی، یادگیری روش صحیح دوست‌یابی است.
این بسیار مهم است که شما در مسیر آشنایی با انسان‌های جدید، افرادی را به‌عنوان همراه یا دوست خود انتخاب کنید که با انتخاب‌ها و مسیر موفقیتی که قرار است طی کنید همراه باشند. به‌عنوان تمرین مرحله‌ی پنجم، پیشنهاد می‌کنیم “کتاب آیین دوست‌یابی نوشته دیل کارنگی” را مطالعه کنید. این کتاب شما را در همه‌ی بخش‌های ایجاد ارتباط با افراد مناسب راهنمایی می‌کند.
5_ ورزش کنید
برای افزایش اعتمادبهنفس، افزایش حس مثبت، ایجاد انگیزه، دوری از خشم، و سرانجام بهبود وضعیت جسمانی، باید ورزش کنید. از همین امروز یک عادت 10 یا 15 دقیقه‌ای برای ورزش‌کردن در ذهن‌تان ایجاد کنید و به آن پایبند باشید. فعلا شبی 15 دقیقه پیاده روی کافی است. زمانی که نتایج آن را روی زندگی و مهارت تاب آوری خود مشاهده کردید، می‌توانید برای بهبود شرایط و افزایش بازخوردها، زمان آن را زیادتر کنید یا اصلا دنبال رشته ورزشی مورد نظر خود بروید.
کلام آخر؛ به فکر اقدام باشید
سرانجام و به‌عنوان کلام آخر، پیشنهاد می‌کنیم برای اینکه در تاب آوری به مهارت بالایی دست پیدا کنید، به فکر اقدام باشید. هروقت در شرایط نامناسب فکری، فیزیکی، مالی و… گرفتار شدید، بعد از کنترل احساسات و به دست آوردن انرژی مثبت، باید در گوشه‌ای برای راه حل‌ها برنامه‌ریزی کنید. وقتی به یک مشکل مالی می‌خورید، باید به‌خوبی دلایل ایجاد آن، راه‌حل‌های موجود برای رهایی و… را بررسی و سپس برای اقدام در بهترین زمان ممکن برنامه‌ریزی کنید.
امیدواریم از این مطلب در مورد آموزش مهارت تاب آوری لذت برده باشید.
برای انتخاب مسیر زندگی درست با دانشگاه زندگی همراه شوید.
