در علم روانشناسی، نگرش به مجموعه عواطف، احساسات، باورها و عقاید یک فرد نسبت به یک موضوع مشخص، فردی مشخص یا واقعه خاص مربوط می‌شود. تجربیات هر فرد در طول زندگی معمولا تاثیر مستقیم و برجسته‌ای رو شکل‌گیری نگرش و رفتار دارد و حتی می‌تواند حاصل یک تجربه خاص در طول زندگی باشد. اما واقها نگرش و رفتار هر فرد در علم روانشناسی چه جایگاهی دارد و چه طور تعریف می‌شود؟
دیدگاهتان در ارتباط با تماشای تلویزیون در ساعات تفریح مدارس چیست؟ فکر می‌کنید پخش مسابقات فوتبال در مدارس حتی حین برگزاری کلاس‌ها چه تاثیری دارد؟ فکر می‌کنید کدام جناح یا جهت‌گیری فکری برای مدیریت بهتر جامعه موفق‌تر عمل می‌کند؟
پاسخ شما به تمام این سوالات نشانگر جهت‌گیری فکری یا همان نگرش و رفتار درباره یک موضوع خاص است. جالب است بدانید این نگرش‌ها بخش مهمی از روانشناسی اجتماعی را تشکیل می‌دهند و در واقع علم روانشناسی به واسطه این نگرش شکل گرفته است.
اما مفهوم واقعی نگرش چیست؟ نگرش افراد نسبت به محیط چگونه گسترش پیدا می‌کند؟
پاسخ به این سوال و سایر سوالاتی که در ارتباط با علم روانشناسی دارید را در ادامه این مطلب به بحث می‌نشینیم. همراه همیشگی دانشگاه زندگی باشید.
مروری بر نقش نگرش و رفتار در علم روانشناسی
مهم‌ترین سوالی که در این بخش مطرح می‌شود آن است که روان‌شناسان چه طور مفهوم نگرش یا رفتار را تعریف می‌کنند. از نظر آن‌ها نگرش هر فرد تمایل هر او برای ارزیابی مسائل به شیوه و روش خاص خودش است. این موضوع می‌تواند به ارزیابی دیگران، محیط و به طور کلی تمام اشیای پیرامون مربوط شود. مثلا شما همزمان احساسات مختلفی نسبت به خلق و خوی یک فرد و مسائل مرتبط با او دارید.
اجزای تشکیل‌دهنده نگرش و رفتار دیگران
ساختارهای فیزیکی تشکیل دهنده نگرش و رفتار در بدن ما ( شامل سیستم اعصاب مرکزی) باعث می‌شوند تا نگرش ورفتار هر فرد از نظر روانشناسی از سه جز اساسی تشکیل شده باشد:
- جز شناختی: این جز شامل باورها و شناخت شما نسبت به فاکتورهای مختلف می‌باشد
- جز موثر: جزئی که عامل تمام احساساتی است که شما نسبت به محیط و اطرافتان دارید
- جز رفتاری: این که نگرش شما چه طور روی رفتارتان اثر بگذارد
فاکتورهای موثر بر نگرش و رفتار افراد در طول زمان
شاید از خودتان بپرسید چه می‌شود که یک فرد با نگرش مشخص و افکار کاملا قابل پیش‌بینی در طول زمان دگرگون می‌شود. مثلا چرا کسی که به خوبی می‌شناختید اکنون با آن شناختی که از او دارید تفاوت دارد یا چرا بعد از دیدن دوستانتان پس از سال‌های تحصیل تفاوت‌های رفتاری و تحولات زیادی در باورهای آن‌ها مشاهده می‌کنید.
در پاسخ باید گفت که همه چیز در این مورد به فاکتورهای فردی و محیطی بستگی دارد که در ادامه تک به تک مورد بررسی قرار خواهیم داد.
تجربیات در طول زندگی
نگرش افراد در وهله اول به تجربیات آن‌ها بستگی دارد. این که ما درباره پرواز چه حسی داریم به تجربیات ما نسبت به هواپیمایی که بر آن سوار شده‌ایم بستگی دارد. این که چه قدر به یک غذا علاقمند هستیم به شیوه پخت آن غذا توسط آشپز بستگی دارد و تجربه‌ای که بعد از خوردن آن غذا برای رقم خورده است.
همین موضوع ثابت می‌کند که سلایق شخصی گواه بر خوب یا بد بودن مواد اطراف نیستند؛ چون تمام افراد از هوش هیجانی برخوردارند و می‌توانند واکنش‌های مختلفی بر اساس تجربیات خود داشته باشند.
تاثیر محیط و اجتماع روی نگرش و رفتار
محیط همیشه از ما انتظاراتی دارد که قوانین وضع شده ما را ملزوم می‌کنند این انتظارات را برآورده کنیم. هنجار یا ناهنجار در اجتماع یا محیط و آب و هوا به صورت مستقیم روی دیدگاه ما اثر دارند. مثلا ممکن است نوع خاصی از پوشش در نواحی مدیترانه‌ای برای ساکنان آن منطقه دلچسب باشد؛ اما در مناطق سرد و کشورهایی مثل روسیه یا سیبری مردم نگرش خوبی نسبت به این پوشش با توجه به نوع آب و هوا نداشته باشند.
موضوع دیگر به هنجارهایی مربوط می‌شود که خود اجتماع ما را درگیر آن‌ها می‌کند. مثلا استفاده از برخی از کلمات در جوامع شرقی ناهنجار است در صورتی که همین کلمات در فرهنگ غربی توهین‌آمیز محسوب نمی‌شوند.
تاثیر یادگیری فردی بر نگرش و رفتار
افراد به دنبال یادگیری و کشف راه‌های جدید برای داشتن بهترین زندگی ممکن در این جهان هستند. این همان استراتژی مهمی است که توسط رسانه‌های تبلیغاتی به کار گرفته می‌شود. مثلا نمایش شخصی که در سواحل گرم مشغول صرف نوشیدنی خنک است قطعا واکنش مثبت افرادی که در همان مناطق زندگی می‌کنند را به دنبال دارد و می‌تواند روی سبک تفریحاتی آن‌ها تاثیر بگذارد. بنابراین به طور کلی سبک زندگی افراد به دنبال یادگیری و الهام گرفتن از مواردی که اطراف آن‌ها وجود دارد تغییر می‌کند. دقیقا مثل رویه کودکانی که با دیدن عملکرد والدین خود، از نظر اخلاقی و اعتقادی جهت‌گیری می‌کنند.
عوامل موثر بر شدت نگرش و رفتار افراد در طول عمر
محققان تصور می‌کنند افراد تحت شرایط خاصی سعی دارند بر اساس اعتقادات و نگرش خود رفتار کنند. مثلا:
- وقتی که نگرش افراد بر اساس تجریبات شخصی آن‌ها است
- وقتی که افراد در امری متخصص و باتجربه شده‌اند و بر اساس این تجربیات نگرشی کسب کرده‌اند
- زمانی که دائما در حال ابراز عقاید و نگرش خود هستید و این امر باعث تشدید حساسیت شما نسبت به عقایدتان می‌شود
- وقتی که در موقعیت شکست یا پیروزی قرار دارند
به طور کلی افرادی که ما با آن‌ها سر و کار داریم در شکل‌گیری و تغییر عقایدمان خیلی می‌توانند موثر باشند. مثلا ممکن است با شخصی برای انجام یه معامله پرخطر وارد رابطه شوید. شما در وضعیت اقتصادی خوبی هستید و طرف مقابلتان در اوضاع نه چندان پایداری قرار دارد و برای معامله به اختلاف‌نظر بر می‌خورید. در چنین شرایطی سه راه پیش روی شما قرار دارد:
- ارتباطتان را با شخص مقابل در معامله قطع کنید
- وضعیت موجود را تحمل کنید
- نگرش خود را به مرور به خاطر ارتباط با این فرد نسبت به مسائل اقتصادی تغییر دهید
- چنان چه می‌بینید خیلی از روابط معمولا با ادامه‌ی شرط سوم یعنی سازگار شدن و تغییر نگرش و رفتار ادامه می‌یابد.