اثر پیگمالیون چیست؟

اثر پیگمالیون چیست؟ به نظر شما چه عللی باعث می‌شود که یک کارمند، طی سه سال فعالیت در شرکت، عمل‌کرد مناسبی نداشته باشد و حتی از آن اخراج شود؛ اما به محض ورود به یک شرکت جدید با همان زمینهْ فعالیت قبلی، از همان ابتدا مثل یک گوهر بدرخشد؟

واقعا چه موضوعی باعث می‌شود که همان کارمند با همان انگیزه و دانش، بدون اخذ حتی یک تصمیم جدید، در این مجموعه، فعالیت فوق‌العاده‌ای از خودش به اجرا گذاشته و حتی ترفیع بگیرد؟

جواب‌های بسیاری برای این پدیده وجود دارد، اما بهتر است ما در مورد اثر پیگمالیون (Pygmalion Effect) که قوی‌ترین نظریه است صحبت کنیم. با ما همراه باشید!

اثر پیگمالیون چیست؟

طبق پدیدهْ روان‌شناسی اثر پیگمالیون، انسان‌ها نسبت به “انتظارات دیگران” از خودشان واکنش نشان داده و فعالیت می‌کنند. این، یعنی اگر رئیس شرکت از شما انتظار عملکرد به‌اندازهْ یک نیروی حرفه‌ای را داشته باشد، شما هم نسبت به همین موضوع واکنش نشان داده و مانند یک انسان واقعا حرفه‌ای کار می‌کنید.

در مقابل، اگر همین رئیس تصور کند شما یکی از نیروهای تنبل و کم‌کار مجموعه هستید، باز هم شما نسبت به این موضوع واکنش نشان داده و در همین حد فعالیت می‌کنید.

به‌طورکلی، در اثر پیگمالیون، افراد، خوداگاه یا ناخوداگاه، سعی در برآورده کردن انتظارات دیگران می‌کنند. چه این انتظارات، با استانداردهای پایین همراه باشد و چه بالا.

تاریخچه اثر پیگمالیون

پیگمالیون از نام شخصیت داستانیِ یک پادشاه که به هنر مجسمه‌سازی مشغول بوده برداشت شده است. این فرد پس از ساخت یکی از مجسمه‌هایش، آن‌قدر به آن علاقه‌مند شد که هر روز به ستایشش می‌پرداخت. بالاخره این ستایش‌ها به‌قدری تاثیرگذار شدند که مجسمه به یک انسان تبدیل شد و در اصل، انتظارات پیگمالیون را جواب داد.

رابرت رزنتال و لنور جکابسون، دو صاحب‌نظری بودند که برای بار اول به تحقیق روی اثر انتظارات دیگران بر انسان‌ها پرداختند. نتیجهْ این تحقیقات که شامل مشاهدات علمی، آزمایش، مطالعه و… بود، به نام اثر پیگمالیون شناخته شد.

تحقیق پیگمالیون چیست؟

اولین تحقیقات مربوط به اثر پیگمالیون در مدارس و روی دانش‌آموزان انجام شد. طی این تحقیقات که توسط همان دو متخصص ابداع‌کنندهْ اثر پیگمالیون در سال 1968 میلادی صورت گرفت، در ابتدای سال تحصیلی، دانش آموزان یک کلاس درسی را در تست هوش شرکت دادند.

طبق نتیجهْ تست، تعدادی از این دانش‌آموزان دارای بهرهْ هوشی بسیار بالا بودند. رزنتال و جکابسون، لیست دانش آموزان باهوش را به معلم کلاس دادند و 8 ماه بعد، دوباره برای برداشت نتایج به سراغ کلاس درسی و نمرات رفتند. جالب بود که دقیقا همان دانش‌آموزان باهوشی که ابتدا به‌عنوان نخبه به معلم معرفی شده بودند، نتایج بهتری از بقیه داشتند.

و جالب‌تر اینکه لیست ارائه‌شده به معلم، لیست واقعی دانش‌آموزان باهوش نبود! بلکه این، صرفا یک لیست انتخابی و تصادفی بود؛ اما به دلیل افزایش انتظار معلم از این دانش‌آموزان، آنها خودشان را با خواسته‌های او تطبیق داده و نتایج بهتری دریافت کردند.

البته باید به نتیجهْ عکس این آزمایش هم نگاهی داشته باشیم. مطمئنا تعدادی از دانش آموزانی که نتیجهْ قابل توجهی در تحصیلات خود دریافت نکردند، همان افراد واقعا باهوش بودند. این یعنی انتظار پایین معلم از آنها باعث شد تا خودشان را با خواسته‌ها وفق دهند و فارغ از بهرهْ هوشی بالا، برای رسیدن به چیزی تلاش کنند که از آنها خواسته شده. (اثر گولم)

علاوه بر این تحقیقات، که منشا شکل‌گیری اثر پیگمالیون بود، مشاهدات بسیاری هم وجود دارند که چه در گذشته و چه حال، نشان دهندهْ واقعیت این موضوع (انتظار دیگران از عمل‌کرد شخصی) و اثر آن روی زندگی انسان‌ها هستند. به‌عنوان نمونه؛ اگر دقت کرده باشید نظر منفی و مثبت پزشکان روی بیماران تاثیر دارد!

دقیقا مثل زمانی که پزشک، نظر منفی در مورد سلامتی یک بیمار ارائه کرده و می‌د‌انید که بعد از این، بیمار دقیقا به سرنوشتی که پزشک آن را پیش‌بینی کرده بود دچار می‌شود. در ادامه، عکس این موضوع هم وجود دارد و پزشکانی که نسبت به یک بیمار خوشبینی نشان می‌دهند، در آینده شاهد درمان بهتر و سلامتی او هستند.

همچنین، برخی پزشکان برای درمان، یک یا چند دارو برای بیمار تجویز می‌کنند. درحالی‌که گاهی این داروها عملا تاثیر خاصی روی بدن آنها ندارد، ولی به دلیل انتظاراتی که پزشک از بیمار بعد از خوردن این دارو دارد، نتایج قابل توجهی مشاهده می‌شود. حتی این اثر میان خود پزشکان به “اثر دارونما یا Placebo” معروف است.

در نمونهْ دیگری از این تحقیقات که توسط “روزنتال” انجام شد؛ او از شاگردان و دانشجویان زیرمجموعهْ خود درخواست کرد که در فرصت یک ماهه، مسئله‌ای علمی را طراحی کرده و تمامی جزئیات آن از جمله نتیجه‌گیری و… را انجام دهند. روزنتال در مورد این آزمایش می‌گوید: درواقع، کاری که از آنها خواستم انجامش دهند واقعا سخت بود. انجام این فعالیت در فرصت گفته‌شده کاری محال به نظر می‌آمد و حتی به‌خوبی می‌دانستم که خودم توانایی انجام آن را ندارم.

اما سرانجام، “تمامی شاگردان من” به درخواستم عمل کرده و در طول ماه سپتامبر آزمایش را انجام دادند. هیچ‌یک از آنها نمی‌دانستند که انجام این کار در این مدت زمان به‌عنوان یک کار محال شناخته شده و مطمئنا فکر می‌کردند که من از آنان انتظار انجامش را دارم.

کلام آخر؛ زیاده‌روی!

ما به‌خوبی در ایران شاهد اجرای اثر پیگمالیون در بعضی شرکت‌ها البته به نحوی کمی متفاوت هستیم. منظور، مجموعه‌هایی است که مدیران آن دائما درحال افزایش انتظارات از نیروهای زیردست بوده و در مقابل به هیچ کدام از اصول اجرای آن پایبند نیستند! یعنی نه به نیروها اهمیت داده، نه رفتار مناسبی در قبال‌شان دارند و نه هیچ‌یک از چهار عامل روزنتال را به اجرا در می‌آورند.

مطمئنا خودتان به‌خوبی می‌دانید که افزایش انتظارات از کارمندان و در مقابل اهمیت ندادن به عملکردشان، صرفا باعث کاهش رضایت آنها از کارفرما شده و درنتیجه به عملکرد پایین یا تصمیم به خروج ختم می‌شود. بنابراین پیشنهاد می‌کنیم کمی برای دریافت بازخورد بیشتر، به نکات گفته‌شده در بالا اهمیت بدهید.

در نهایت می‌توان گفت اثر پیگمالیون یک عامل بسیار مهم است که می‌تواند مدیران کسب‌وکارها را به این موضوع واقف کند:((موفقیت یک نیرو، صرفا به مواردی مثل تلاش، هوش و… او بستگی ندارد. بلکه قسمت اعظمی از موفقیت نیروهای زیردست به رفتار خود مدیر گره خورده است.))